Strony

sobota, 22 października 2011

Góra Filipa

Widok na Górę Filipa od strony południowo-wschodniej

Środkowa część doliny Wiaru w okolicach Makowej wspominana jest w publikacjach naukowych i popularnych jako obszar występowania bogatych gatunkowo muraw kserotermicznych określanych zwyczajowo jako „kwietne stepy łąkowe”. Zbiorowiska te są siedliskiem licznych kserotermofilnych gatunków flory i fauny o charakterze pontyjskim lub subpontyjskim. Wśród kserotermów, które miałem okazję oglądać na Pogórzu Przemyskim do najcenniejszych zaliczam murawę kserotermiczną odnalezioną w Makowej, w paśmie wzgórz położonych pomiędzy potokami Turnica i Sopotnik. Murawy występują tu na lokalnym garbie (wys. 339 m n.p.m.), zwanym przez miejscową ludność „Górą Filipa”, 400 metrów na południowy-zachód od ujścia potoku Sopotnik do Wiaru. Miejsce zachwycające swoją urodą, jakby przeniesione z innego, bajkowego świata. Dziewiętnastowieczny badacz flory tych terenów Bolesław Kotula tak opisywał ten teren „Okolica pagórkowata jest po większej części w uprawną role zamieniona, wśród której tu i ówdzie miedze i stoki zbyt strome zachowały florę pierwotną, florę kwiecistych stoków, przypominających pod niejednym względem florę Podola”. Dzisiaj niewiele tu upraw, na skutek zaniechania wypasu zanikają też murawy. Od zupełnego zarośnięcia przez tarninę ratują je tylko wiosenne pożary traw, wyklinane zwykle przez przyrodników.
Murawa kserotermiczna w czerwcu - kwitnie oman szorstki

Walor murawy podnosi najliczniejsze w polskich Karpatach stanowisko zawilca wielkokwiatowego i bogata flora kserotermiczna. 
Murawa kserotermiczna w maju - kwitnie pępawa różyczkolistna i zawilec wielkokwiatowy

Z interesujących gatunków kserotermicznych nienotowanych dotychczas w grupie Suchego Obycza wymienić należy: pępawę różyczkolistną, bodziszek czerwony, oman wierzbolistny, tymotkę Boehmera, głowienkę wielkokwiatową, koniczynę długokłosową. 
Murawa kserotermiczna w czerwcu - kwitnie koniczyna długokłosowa zaskakująca kwiatostanem, którego długość zgodnie z nazwą osiąga nawet 10 cm

Stwierdzono tutaj także liczne występowanie dwóch gatunków wymienionych w Czerwonej Księdze Karpat Polskich: pępawy różyczkolistnej i prosienicznika plamistego. Na „Górze Filipa” rośnie ponadto 17 gatunków objętych ochroną prawną: wymieniany już zawilec wielkokwiatowy, cebulica dwulistna, storczyca kulista, storczyk męski, gółka długoostrogowa, lila złotogłów, goryczka krzyżowa, goździk kartuzek, orlik pospolity, wilżyna bezbronna, zimowit jesienny, kruszyna pospolita, pierwiosnek lekarski, listera jajowata, kopytnik pospolit, pierwiosnka wyniosła, barwinek pospolity. 
Liczna (kilkaset kwitnących roślin) i bujna (niektóre łodygi powyżej 1 m) lilia złotogłów na Górze Filipa

Mapa geologiczna Ludwika Watychy sugeruje, że pagórek zbudowany jest ze skał ławicy odpornych na wietrzenie margli bakulitowych, zwanych też marglami z Węgierki. Są to margle siwe i jasnobrunatne, twarde, poprzecznie ostrokrawędzisto pękające, zbite, łupiące się nierówno w płytki przy uderzeniu. Margle bakulitowe są elementem górnokredowych skał fliszowych płaszczowiny skolskiej (warstwy inoceramowe formacji ropianieckiej). Warstwy te tworzą głównie silnie wapniste, odporne na erozję piaskowce i łupki (tzw. flisz wapienny). Margle z Węgierki nie tworzą w profilu pionowym warstw inoceramowych ściśle określonego poziomu, ale występują jako różnej długości listwy, soczewki i buły. Według Watychy margle te rozwinęły się najlepiej i najliczniej właśnie w południowej strefie tzw łuski. IV Szybenica-Kalwaria Pacławska zaliczanej do skiby przemyskiej. Tworzą one tutaj grube, kilkunastometrowe, nierówne ławice zaznaczające się w terenie jako wysokie kopki i strome progi na zboczach wzniesień np. w okolicy Makowej Rustykalnej. Skały te są w stropie spękane i zwietrzałe, przykryte warstwą gliny z domieszką rumoszu. 
Odsłonięcie margla bakulitowego

W naszej strefie klimatycznej dla rozwoju muraw kserotermicznych ma przede wszystkim znaczenie topoklimat, względnie mikroklimat. W przeciwieństwie do stepów murawy nie mają charakteru roślinności strefowej. Traktowane są jako ekstrazonalne skupiska zubożałej roślinności kserotermicznej, których istnienie uwarunkowane jest specyficznymi warunkami lokalno-klimatycznymi, nie zaś ogólnymi cechami makroklimatu. Występują w miejscach wybitnie ciepłych, suchych i nasłonecznionych. Zajmują niewielkie powierzchnie stoków o wystawie przeważnie południowej, na krawędziach dolin rzecznych, wyżynnych wzniesień i wychodni skalnych, a także na zboczach pochodzenia antropogenicznego. Tylko wyjątkowo, w sprzyjających warunkach mikroklimatycznych mogą rozwijać się na terenach płaskich lub na zboczach o wystawie północnej. Taki przypadek ma właśnie miejsce na Górze Filipa, gdzie znaczna cześć murawy porasta stromy północny stok. 
Storczyk męski

Głównym zagrożeniem dla istniejących muraw jest obecnie proces postępującej sukcesji wtórnej. Zaniechanie użytkowania w wyniku wojennych i powojennych wysiedleń, na znacznych obszarach Pogórza Przemyskiego doprowadziło do rozwoju przedplonowych zbiorowisk leśnych. We wsi Makowa w 1868 roku było 587 mieszkańców i 25,7% gruntów nieleśnych, w 1900 roku 971 osób, w 1938 roku – 1370 mieszkańców, zaś w 1995 roku 318 mieszkańców i 16,4% gruntów nieleśnych. Spadek liczby mieszkańców wiąże się w tym przypadku w z dwoma wysiedleniami: niemieckich kolonistów józefińskich w 1939 roku oraz ludności ukraińskiej w latach 1946 i 1947. W 2007 roku Makowa liczyła 316 mieszkańców. 
Murawy ciepłolubne w dolinie Wiaru były w przeszłości ekstensywnie użytkowane, głównie poprzez wypasanie. Obszar Góry Filipa przed drugą wojna światową należał do kolonistów niemieckich i był przez nich użytkowany w części jako pastwisko, w części zaś jako rola. Po wojnie grunty poniemieckie upaństwowiono, a następnie skomunalizowano, teren zaś był użytkowany jako pastwisko. W latach 90-tych po ograniczeniu hodowli bydła w regionie wypasu zaniechano. Analiza zmian gospodarki hodowlanej, nie daje dobrych perspektyw na szersze wprowadzenie tej formy użytkowania i ochrony podobnych ekosystemów. W 1900 roku w samej wsi Makowa hodowano 94 konie i 336 krów. W 1996 w całej gminie Fredropol hodowano jeszcze 3049 sztuk bydła, 492 koni i 451 owiec. W 2002 roku liczba ta spadła ponad połowę do 1366 sztuk bydła, 258 koni, 32 owce i 95 kóz. Obecnie murawa utrzymuje się głównie dlatego, że w okresie przedwiośnia teren jest nieregularnie wypalany, co ogranicza zarastanie przez tarninę, głogi i dziką różę. 
Ze względu na wymienione wyżej walory zostały podjęte starania aby miejsce to objąć ochroną w formie użytku ekologicznego. Warto by też było wyznaczyć ścieżkę edukacyjną, która łączyłaby Rybotycze, Makową i Kalwarią Pacławską. Ścieżka mogłaby uwzględniać elementy przyrodniczo-historyczne w tym: murawy kserotermiczne, obiekty przyrody nieożywionej oraz pamiątki historyczne po czterech narodach zamieszkujących dolinę Wiaru.
wykorzystano fragmenty artykułu: Kucharzyk S., 2010: Murawa kserotermiczna z zawilcem wielkokwiatowym Anemone sylvestris L. na Pogórzu Przemyskim. Chrońmy Przyr. Ojcz. 66, 3.: 190–200.

6 komentarzy:

Anonimowy pisze...

Chyba sporo jest tu danych z artykułu S. Kucharzyka (2010). Ale fakt faktem ciekawa sprawa, choć sporo jest takich oryginalnych w składzie gat. i strukturze fitocenoz w okolicy Rybotycz i Makowej. Na jednej z takich murawek widziałem nawet kiedyś modliszkę :).
pozdr

Stanisław Kucharzyk pisze...

Przyznaję, że korzystałem z tego artykułu, zresztą za zgodą autora. Modliszki niestety nie spotkałem w dolinie Wiaru, chociaż w Górach Słonych owszem. Gratuluję znaleziska i do zobaczenia na Pogórzu

Dorota pisze...

Przepiękne miejsce

Stanisław Kucharzyk pisze...

Skrawek nieba po prostu :-)

Anonimowy pisze...

byłam dzisiaj. przecudnie

Stanisław Kucharzyk pisze...

Zawilce zapewne już przekwitły a omany pewnie jeszcze nie kwitną? Ale pewnie kwitnie prosienicznik plamisty i pępawa różyczkolistna?