Lewurda na Laworcie

Nad Ustrzykami Dolnymi od strony północnej wznosi się charakterystyczny podwójny wierzchołek góry zwanej Kamienna Laworta. U jej podnóża podnóża, trzy wysmukłe wieżyce kieruje ku niebu, ciekawy architektonicznie kościół p.w. św. Józefa Robotnika.

Szczyt Laworty - 769 m n.p.m. liczący - jest najwyższym wzniesieniem Gór Słonnych i jednym najwyższych wzniesień Gór Sanocko-Turczańskich. Góra znana przede wszystkim amatorom sportów zimowych, ze względu na trasy zjazdowe i wyciąg krzesełkowy.

Pewnie niewiele osób zastanawia się nad znaczeniem drugiego członu nazwy tego wzniesienia, no bo cóż tu można wydumać skoro właściwie z niczym się nie kojarzy. Można by mniemać, że brzmienie toponimu zostało w ciągu stuleci i przemian narodowościowych tak zniekształcone, że dziś jest zupełnie nieczytelne. Również grzebanie w starych księgach i wodzenie palcem po dawnych mapach niewiele wnosi. Można tam spotkać nazwy: Kamień Ławorta i Kamena Laworda, co sytuacji wcale nie rozjaśnia. Trochę dziwne, że w najstarszych opisach rozgraniczeń wsi nazwa tego szczytu nie figuruje mimo, że wymieniane są pobliskie góry takie jak Gromadzyń czy Mały i Wielki Król.

Być może najbliżej rozwiązania zagadki nazewniczej jest historyk i regionalista Maciej Augustyn, który twierdzi, że góra otrzymała nazwę od porastającej jej zbocza rośliny - czosnku niedźwiedziego (Allium ursinum). A konkretnie od rumuńskiej nazwy rośliny czyli leurdă. Podobnie czosnek niedźwiedzi nazywają również Ukraińcy - левурда, леверда i Bułgarzy - левурда. Historyk wskazuje, że wiele nazw miejscowych w Karpatach takich jak Czerteż, Kiczera, Magura, Matragona, Przysłup początek swój bierze od fali osadnictwa wołoskiego przemieszczającego się wzdłuż łuku Karpat, od południa po północny zachód, od wieku XIII po XVI stulecie. Osadnicy ci, chociaż dość szybko mieszali się z miejscową ludnością przynosili ze sobą pastersko-koczowniczy model gospodarowania, skuteczny w trudnych warunkach górskich, oraz nazewnictwo związane z karpackim krajobrazem i codziennym życiem pasterzy. Stąd też watrę (rum.  vatra) w szałasie (rum. sălaş) palą górale od Retezatu po Tatry. Ten sposób życia został oficjalnie zaakceptowany przez możnych tego świata jako tzw. prawo wołoskie (Lex Antiqua Valachorum lub Jus Valahicum).  W Polsce na prawie tym osadzono około 500 miejscowości, w tym także wieś Czaniec, w której w 1788 roku urodził się pradziadek naszego Świętego Papieża, Bartłomiej Wojtyła. Rumuńscy badacze sugerują nawet, że nazwisko Wojtyła może pochodzić od rumuńskiego Voitilă, albo od innych podobnych n.p. Vintilă lub Voicilă.

Widok z Laworty w kierunku południowo-wschodnim skąd przywędrowali Wołosi.
Retezatu nie widać tylko nasze Bieszczady Wysokie.

Również Ustrzyki Dolne były lokowane w 1509 r. na prawie wołoskim przez pochodzącego z Siedmiogrodu Iwonię Janczowicza herbu Przestrzał. O herbie tym i protoplastach rodu jezuita Kasper Niesiecki (1682-1744) pisze w sposób następujący: Herb ten nadany od Macieja pierwszego Króla Węgierskiego w wielkich zasługach Stefanowi Janczowi z Wajnag albo z Unichowa w Siedmiogrodzkiej ziemi w hrabstwie Maramoryjskiem w powiecie Huskim leżącego w Budzie w roku 1482 o czem świadczy przywilej Zygmunta Augusta Króla Polskiego w który, oryginalny przywilej Króla Macieja o tym herbie ingrossował tenże Król w roku 1569. a do ksiąg grodzkich Przemysłkich per oblatam podany w roku 1590. Tego Stefana syn Teodoryk w wojsku Polskiem na sławę robiąc gdy pod Bukowiną za Króla Jana Olbrychta zginął brat jego rodzony Iwonia, w nagrodę zasług swoich i brata swego jako słowa przywileju świadczą od Króla Zygmunta pierwszego otrzymał przywilej na pewne daniny w ziemi Przemysłkiej w roku 1509. którego przywileju także i konfirmacyi jego przez Króla Zygmunta Augusta uczynionej 1553. jest oblata w grodzie Sanockim w roku 1595 .Tego Iwoni syn się został Kunasz Janczowicz Unichowski, którego ci synowie byli Jacko Terlecki, Jan Berezański, Paweł Ustrzycki, i Damian Stebnicki, a między sobą bracia rodzeni, ale od dóbr które się każdemu z nich dostały tak nazwani czego dowodem tenże przywilej dany 1553.

Czosnek niedźwiedzi, czyli lewurda faktycznie północne zbocza Laworty porasta obficie, co łatwo stwierdzić wędrując ścieżką spacerową. Niewątpliwie był rośliną rozpoznawalną i ważną dla miejscowych, gdyż w okresie przedwiośnia jego liście stanowiły ważne uzupełnienie ubogiej diety przednówka. Do dziś zresztą czosnek niedźwiedzi jest cenionym produktem nie tylko w rumuńskiej kuchni. Miejsca masowego występowania rośliny na pewno były skrzętnie notowane  w pamięci i przekazywane potomnym, z pewnością także jako toponimy.