Wąwóz Maziarnia w Kruhelu Małym

Według Prognozy oddziaływania na środowisko do projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Przemyśla: "Wąwóz Maziarnia w Kruhelu Małym – najbardziej wartościowy pod względem przyrodniczym teren w Przemyślu. Na niewielkim obszarze, o powierzchni ok.1 km² można tu zaobserwować wyjątkowo zróżnicowane utwory geologiczne z różnych epok i okresów, ciekawe procesy geomorfologiczne - aktualnie czynne osuwisko, bogatą faunę i florę. Rośnie tu ok. 400 gatunków roślin naczyniowych, w tym 30 podlegających ochronie. Ze zbiorowisk roślinnych można tu podziwiać fragmenty „łąkowego stepu kwietnego” z rzadkimi roślinami kserotermicznymi i ciepłolubnymi oraz zarośla z wyjątkowo bogatym runem grądowym. Teren ten powinien być chroniony dla celów dydaktycznych i rekreacyjnych."

Walory te zostały rozpoznane dzięki publikacji "Przyroda Kruhela Małego w Przemyślu " autorstwa zespołu w składzie: prof. Eugeniusz Dubiel i prof.  Jerzy Piórecki (Szata roślinna wąwozu Maziarnia w Kruhelu Małym, Problematyka ochrony wąwozu osuwiskowego Maziarnia w Kruhelu Małym), Adam Górnicki (Lepidopterofauna Wąwozu Maziarnia w Kruhelu Małym), dr Beata Hołub, prof. Maria Łanczont  (Geologiczno-geograficzna przeszłość wąwozu osuwiskowego). Swoje obserwacje florystyczne, mykologiczne i briologiczne prowadził tu również zmarły ostatnio Piotr Pytel z Przemyśla. Po ponad stu latach od badań Bolesława Kotuli potwierdził tu występowanie świbki błotnej i janowca ciernistego. Odnalazł nowe w okolicy gatunki grzybów w tym smardza jadalnego i krążkówkę żyłkowaną. Odszukał ciekawe progi trawertynowe z siedliskiem priorytetowym tzw. źródlisk wapiennych ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati z zespołem kilkunastu gatunków ciekawych mchów.

Mimo, że błąkałem się dość często w sąsiedztwie tego terenu jakość nigdy do samego Wąwozu nie dotarłem. Dopiero ostatnio po mszy pogrzebowej za duszę ś.p. Piotra, wybrałem się po raz pierwszy do Wąwozu Maziarnia, który był celem Jego licznych wycieczek. Teren istotnie ciekawy pod względem ukształtowania, historii, entomofauny i roślinności. 

Suszka goryczki krzyżowej rośliny żywicielskiej modraszka Rebela 

I o ile postulaty wykorzystania rekreacyjnego zostały spełnione w postaci trasy rowerowej Fort Trails, o tyle projekty ochronne wciąż czekają na Godota. Cenne murawy kserotermiczne i stanowiska modraszka Rebela w dość szybkim tempie zarastają krzewami głogu i tarniny. Szkoda by było, aby zniknęły te przyrodnicze klejnoty uwiecznione przez Davida Attenborougha w programie BBC „Zadziwiające życie bezkręgowców” (Life In The Undergrowth odcinek 4 Intimate Relations)

Wąwóz Maziarnia na wojskowym planie Przemyśla z 1897 r

Historia roślinności w wąwozie Maziarnia jest ściśle związana z działalnością człowieka. Zgodnie z opisem dr Beaty Hołub i prof. Marii Łanczont w 1873 roku wraz z podjęciem decyzji o budowie fortów twierdzy Przemyśl wykarczowano lasy w całym jej otoczeniu. Odlesienie lessowych stoków i eksploatacja miejscowych piaskowców jamneńskich na potrzeby fortecznych dróg uruchomiło procesy osuwiskowe. Podobno dla wywozu materiału skalnego w wąwozie kruhelskim uruchomione dwie kolejki wąskotorowe (wg mnie bardziej prawdopodobne jest położenie tzw. toru przemysłowego i kolejki konnej, ale kto wie?). 

Wąwóz Maziarnia na fotoszkicu z 1944 roku

W okresie międzywojennym kamień był nadal pozyskiwany, a dodatkowo do lat 50-tych XX wieku prowadzono tu wypas bydła i kóz. Wypalano też trawy na zboczach. Z pewnością taki sposób użytkowania był korzystny dla rozwoju zbiorowisk kserotermicznych, ale sprzyjał też aktywizacji procesów osuwiskowych. Wiosną 1976 roku na skutek wcześniejszych trzech deszczowych lat i śnieżnej zimy 1975/76 doszło do uruchomienia osuwiska, kiedy to masy ziemne posuwały się z maksymalną prędkością 2,5 m na rok. Procesy te trwają do tej pory i nasilają się po długotrwałych opadach.  

Wąwóz Maziarnia na ortofotomapie z 2004 roku

Dynamicznie rozwijająca się sukcesja wtórna z pewnością zmniejsza prawdopodobieństwo ruchów masowych, ale jednocześnie ogranicza występowanie rzadkich gatunków ciepłolubnej flory.

Wąwóz Maziarnia na ortofotomapie z 2022 roku

Jak na dynamikę zbocza podziałają tory rowerowe widoczne na ortofotomapie z 2022? Ostatnie lata są raczej posuszne, a zimny bezśnieżne więc zbocze zapewne "nie zjedzie". Zwłaszcza, że krzaków i drzew niestety wciąż przybywa.

Wąwóz Maziarnia na cieniowanym NMT z 2011 roku

Na cieniowanym NMT widać doskonale krawędzie nisz osuwiskowych i nierówności przemieszczonego materiał (koluwium). Po wschodniej stronie widoczny trójdzielny Fort XVI Zniesienie, zaś na północy Fort XVIc "Trzy Krzyże"

Ooteka modliszki zwyczajnej na kruhelskiej murawie