Susły na Zamku Spiskim

Zamek Spiski (Spišský Hrad) to miejsce pozostające w pamięci. Trawertynowe wzgórze w Kotlinie Hornadzkiej, zwieńczone zamczyskiem z daleka wabi turystów. Budowla rozpościerająca się na obszarze blisko czterech hektarów, należy do największych średniowiecznych zamków Europy. Rządzili nim Węgrzy , Czesi, Słowacy , Niemcy i Polacy. W okresie międzywojennym, kiedy odradzające się państwo polskie starało się zgromadzić pod swoimi rządami wszelkie ziemie bardziej i mniej związane z macierzą, tak pisano o Spiszu: 

Tam, gdzie dziś kwitną piękne miasta spiskie w uroczej dolinie Popradu i Hornadu, zalegała przed 800 laty głucha puszcza. Jedyne ślady cywilizacji ludzkiej, to była prastara droga nad Popradem, wiodąca z Polski na Węgry i groźne mury zamku, panującego nad tą całą okolicą, którego resztki do dziś dnia wznoszą się na wyniosłem wzgórzu Podegrodzia Spiskiego. Zamek ten zwał się Spiszem i od niego cała ziemia otrzymała nazwę spiskiej. Wówczas to przed 8-miu wiekami, należała ona do Polski, której granice, obejmujące całą dzisiejszą Słowaczyznę, sięgały na południu aż do Dunaju. Węgrom dostał się Spisz dopiero w XII wieku, jako wiano polskiej księżniczki, która wyszła za królewicza węgierskiego; ale dostała się tylko południowa część dzisiejszego żupaństwa spiskiego w okolicy Lewoczy i Podegrodzia, północna część bowiem, pod Lubowlą i Podolińcem, pozostała nadal przy Polsce i zaliczała się do ziemi sądeckiej.

Królowie węgierscy, posiadłszy Spisz, sprowadzili z Saksonji pracowitych kolonistów niemieckich, którzy gorliwie zabrali się do trzebienia odwiecznej puszczy, aby na wydartej sosnom i bukom ziemi zakładać ludzkie osiedla, które dzięki skrzętnej pracy Niemców spiskich rychło rozwinęły się w ludne i bogate miasta.

W roku 1312 Węgrzy, korzystając z chwilowej niemocy Polski, zajęli wspomnianą część ziemi sądeckiej z Lubowlą, Gniazdami i Podolińcem. Posuwając granice swego państwa aż po Dunajec, przyłączyli do Spisza ten obszar, zasiedlony po wsiach przez lud polski a po miastach przez Niemców, których dawniej już osadzili tam książęta polscy.

Współczesne rzeźby zoomorficzne na górnym zamku

Ale Polska nie zapomniała o tem, że Spisz jej był niegdyś własnością, gdy więc król węgierski Zygmunt znalazł się w potrzebie pieniężnej i zwrócił się do Polski z prośbą o pożyczkę, król Jagiełło nie odmówił mu pieniędzy, ale dając 37.000 kóp groszy, t.j. na dzisiejsze pieniądze kilkadziesiąt miljonów koron, zażądał zwrotu Lubowli, Gniazd i Podolińca, jako gwałtem oderwanych przed stu laty od Polski, a nadto jako zastawu dla pożyczonej sumy 13 innych miast spiskich (Biała spiska, Lubica, Wierzbów, Włachy, Nowa wieś spiska, Sobota spiska, Poprad, Straża, Ruskinowce, Wielka, Podgrodzie spiskie, Maciejowce, Twarożna).

W roku 1412 zawarto tę umowę w Starej wsi i postanowiono, że Polska tak długo może trzymać te miasta, póki jej cała pożyczona suma nie zostanie przez Węgrów zwrócona. Lecz Węgrzy o zwrocie pieniędzy nie myśleli, bo też ich nie mieli, i próbowali zrazu wyłudzić Spisz od Polski bez zwrotu długu, a gdy się im to nie udało, dali spokój. Dopiero po 50 latach król Maciej Korwin przypomniał sobie tę sprawę i ofiarując zwrot pożyczki, zażądał Spisza. Ale Polacy odmówili, bo tymczasem zastaw już uległ przedawnieniu i Spisz stał się własnością Polski. Węgrzy nie chcieli tego uznać, a wtedy Polacy odwołali się do papieża, który oddał sprawę do rozstrzygnięcia prawników polskich i węgierskich. Otóż sąd ten uznał, że ponieważ Węgrzy przez tak długi czas zwlekali ze zwrotem pożyczonej sumy, zastaw miast spiskich przepadł dla nich, a Polska uzyskała je na wieczystą własność. Węgrzy widocznie zrazu ten wyrok papieskiego sądu rozjemczego uznali, bo przez następnych 60 lat nie upominali się już o Spisz i dopiero potem zaczęli znów trapić Polskę o jego zwrot, ale Polacy mając za sobą wyrok sądowy, oddać miast spiskich Węgrom, jako odwiecznej własności swojej, nie myśleli.

W połączeniu z Polską miasta spiskie rozwijały się bardzo pomyślnie, prowadząc z Krakowem, Gdańskiem i innemi miastami polskiemi ożywiony handel, dzięki któremu wzrastała zamożność mieszkańców. Podczas gdy miasta, pozostające pod panowaniem węgierskiem, uginały się pod ciężarem podatków i różnych opłat na rzecz królów węgierskich, miasta spiskie cieszyły się swobodą i przywilejami, które były podstawą świetnego ich rozkwitu pod polskiemi rządami. Do dziś dnia widoczne są w tych miastach ślady tego dobrobytu i tej kultury, jaką Polska tam zaszczepiła i której udzielała swej opieki. Na każdym kroku spotkać tam można owoce troskliwej ręki polskich starostów i do dziś dnia imiona takich np. Lubomirskich żyją we wdzięcznej pamięci Niemców spiskich. Wspaniałe pomniki i ołtarze w kościołach na Spiszu, dłuta uczniów rzeźbiarza Wita Stwosza, który głównie żył i działał w Krakowie, są wymownem świadectwem tej kulturalnej pracy Polski na Spiszu. Dbając też o rozwój oświaty, założyli Polacy w Podolińcu liceum pijarskie, nie krępując zresztą w niczem rozwoju narodowego, ani wolności religijnej, przeciwnie darząc mieszkańców Spisza szeroką tolerancją religijną.

Nic dziwnego, że Spisz, doznając w związku z Polską tylko dobrodziejstw, czuł się w jej ramach państwowych szczęśliwym, a wdzięczni mieszkańcy miast spiskich, wiernie służąc Polsce, zasłużyli na zaszczytne miano "die getreuesten Unterthanen der Kron Polen" i że w sporach między Polską a Węgrami o prawa do Spisza opowiadali się za przynależnością do Polski, powołując się zresztą na przysięgę, jaką Koronie Polskiej złożyli.

źródło: Z dziejów Spisza. Dr. Władysław Semkowicz. Ziemia nr 4 1920 r.

Dzisiaj jedynymi stałymi mieszkańcami Spiskiego Zamku są susły moręgowane, których liczna kolonia znajduje się na dolnym zamku. Są ufne i chętnie korzystają z resztek pozostawianych przez turystów. Nie przeszkadzają im nawet głośne przeboje Karela Gotta rozlegające się podczas imprez z sąsiedniego drewnianego podium.

Młode, bardziej niedoświadczone susełki pozwalają na bliższy kontakt, ale nawet one trzymają w miarę bezpieczny dystans chyba, że przekupimy je jakimś smakołykiem.

Na murach obrońców nie zobaczymy, za to nie brakuje osobliwości florystycznych. Tutaj obficie nieznany z Polski dzwonek karpacki.

Owocująca perłówka siedmiogrodzka - południowy gatunek bardzo rzadki  w naszym kraju.

Nierzadki również na naszych murawach kserotermicznych krwawnik pannoński.