Wendelin kontra Stanisław

 Kościół pw. Najświętszego Imienia Jezus i św. Wendelina obecnie p.w. św. Stanisława Biskupa w Nowych Sadach

Osady kolonizacji józefińskiej mimo, że stosunkowo liczne w regionie, pozostawiły po sobie stosunkowo niewiele śladów. Ich historia zainicjowana przez Marię Teresę była sprężyście rozwijana przez jej syna Józefa II Habsburga.

Budynek który na katastrze opisano jako przynależny Ortschaft Falkenberg (tzn budynek gromadzki) 

W dobromilskich dobrach kameralnych tworzono spore, liczące nawet po 200 osób osady zasiedlane przez Niemców z obszaru Palatynatu. Ludność posługiwała się dialektem szwabskim i przynależała do różnych kościołów: luterańskiego, luterańsko-reformowanego i katolickiego. Na Pogórzu Przemyskim w 1783 roku powstały dwie osady kolonistów Makowa Kolonia (zwana Hohberg) zasiedlona przez luteran klik> oraz Falkenberg zamieszkały przez mieszaną społeczność katolicko-luterańską. Nazwa "Sokola Góra" miała nawiązywać do jednej z rodzinnych miejscowości sprowadzonych tu osadników. Jednym z kolonistów był Simon Fastnacht ze wsi Melchingen w Badenii-Wirtembergii. Był on 3x pradziadkiem polskiego historyka, badacza dziejów ziemi sanockiej Adama Romualda Fastnachta (1913 - 1987).

Już w 1784 r. biskup przemyski Antoni Wacław Betański oddał pod opiekę parafii w Kalwarii Pacławskiej niemieckich katolików z Falkenbergu. Jednak ich faktycznym duszpasterzem stał się znający język niemiecki bernardyn o. Ewaryst Gradel. W 1816 r. zbudowano w Falkenbergu murowany kościół pod wezwaniem św. Wendelina, który w 1891 r. został zastąpiony przez nieco okazalszą świątynię p.w. Najświętszego Imienia Jezus i św. Wendelina. 

W 1852 roku spis katastralny odnotował blisko 30 gospodarstw zamieszkałych przez ludzi o niemieckich nazwiskach: Fastnacht, Hilbruner, Huppenthal, Kaiser, Knott, Kórz, Kral, Kraus, Müller, Ott, Schmid, Seipel, Sonnabend, Speicher,Steinmetz, Zenger i Zigler.

W 1900 r. Falkenberg liczył 46 domów zasiedlonych przez 285 mieszkańców, w tym 140 niemieckojęzycznych, 131 polskojęzycznych i 14 rusińskojęzycznych. Pod względem wyznaniowym policzono: 250 rzymskokatolików, 18 grekokatolików, 16 Żydów, jednego wyznawcę innych religii.

W 1921 r. Falkenberg posiadał 43 domy z 247 mieszkańcami deklarującymi narodowość polską (150), rusińską (24), niemiecką (72), inną (1). Pod względem wyznaniowym policzono: 205 katolików, 30 grekokatolików, 11 Żydów i jednego chrześcijanina innego obrządku.

11 marca 1939 decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych Falkenberg został przemianowany na Sokołów Dobromilski. 

Dzieje niemieckiego Falkenbergu ostatecznie zakończyła przeprowadzona w 1940 roku akcja przesiedlenia ludności pochodzenia niemieckiego „Heim ins Reich” z terenów zajętych przez ZSRR w 1939 roku. W Falkenbergu pozostał kościół od 1959 roku pw. św. Stanisława, biskupa i męczennika oraz dwa nagrobki z niemieckimi nazwiskami na sąsiadującym cmentarzu.

Według badań dr. Adama Fastnachta klik> niemiecki charakter wsi zacierał się jednak już w czasie półtorej wieku istnienia osady. Chociaż od początku istniała tutaj szkoła z niemieckim językiem nauczania, to od 1850 r. zaczęto uczyć także języka polskiego. Jak pisze dr Fasnacht: Od r. 1874 uczono już tylko w języku polskim, ale nauka niemieckiego dotrwała do r. 1925. Kazania i śpiewy w kościele były w języku niemieckim aż do r. 1892, od tego czasu po polsku. Ta wieś z upływem lat stopniowo się polonizowała. Jedną przyczyną tego były małżeństwa z Polkami, drugą sprzedaż gospodarstw polskim rolnikom. Była jeszcze jedna ważna przyczyna. W latach 60-tych XIX w. przywrócono w Galicji język polski jako urzędowy. Tak więc od tego czasu wszystkie urzędy stosowały już wyłącznie język polski w kontaktach z wszystkimi obywatelami. Do roku 1939 utrzymało się w Falkenbergu tylko 5 rodzin z tych pierwszych osadzonych tam jeszcze w r. 1783. 

Stary dom o konstrukcji przysłupowej - ślad niemieckiej tradycji

Klasycznym przykładem polonizacji jest właśnie rodzina Fastnachtów, jak czym tak pisze sanocki historyk: O poczuciu narodowym Fastnachtów żyjących w Polsce świadczy ich postawa w czasie II wojny światowej. Kiedy na przełomie lat 1939/40 przeprowadzane było przesiedlenie Niemców z terenów znajdujących się pod okupacją sowiecką i kiedy potomkowie kolonistów józefińskich zgłaszali się na wyjazd do Niemiec, nikt z męskich przedstawicieli rodu Fastnachtów nie zdeklarował się jako Niemiec i nie wyjechał z transportem. Jest to charakterystyczne o tyle, że wyjechali wówczas jako Niemcy polscy mieszkańcy Falkenbergu o nazwiskach Nowak czy Słabik. Nie wszyscy dobrze na tym wyszli, bo trzej z Nowaków zginęli na wojnie jako żołnierze Wehrmachtu, a troje dzieci Słabika znalazło śmierć od niewybuchu w Niemieckiej Republice Federalnej w 1950 r.

Kilku z Fastnachtów natomiast brało udział w walce przeciwko Niemcom. Major WP Mieczysław Fastnacht (z linii Fidelisa) był ranny podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 r. i został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Marian Fastnacht (z linii Johanna) z Sanoka (brat Adama) za działalność w AK został rozstrzelany przez gestapo w styczniu 44 r. Adam był poszukiwany przez gestapo w latach 42 - 44 (w Sanoku i we Lwowie) i ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem w okolicach Sokala. Leon F. syn Gabriela (potomek Antoniego) uciekł na Węgry, brał udział w walkach Brygady Karpackiej w Afryce i później II Korpusu pod Tobrukiem i Monte Cassino. Jego brat Józef został powołany w 44 r. do II Armii WP, zginął w walkach nad Nysą i został pochowany na cmentarzu wojennym w Zgorzelcu. Wreszcie Józef F. syn Karola (z linii Fidelisa) walczył jako żołnierz radziecki pod Berlinem. Nikt z Fastnachtów nie podpisał volkslisty ani reichslisty!

Widok na Falkenberg z grodziska nad Hujskiem

Na koniec tej opowieści, w dniu św. Stanisława uczczonego w Nowych Sadach, przypomnijmy krótko św. Wendelina, którego wyeksmitowano z kościoła w Falkenbergu. Według legendy był to żyjący na przełomie VI i VII wieku pustelnik z Wogezów. Popularny niegdyś w rolniczych regionach Niemiec patron: rolników, owczarzy, hodowców bydła, pasterzy, opiekun bydła oraz pól i pastwisk. Święty na dzisiejsze czasy, bo chroniący również przed zarazą i epidemią, tak więc św. Wendelinie módl się za nami!