Wzloty i upadki tyrawskiej bani

Widok na Tyrawę Solną i Diablą Górę z wczesnośredniowiecznym grodziskiem

Nie tak dawno udało nam się zebrać sporo wiadomości o salinach na brzegu  Karpat w artykule „Ślady górnictwa i warzelnictwa solnego z czasów nowożytnych we wschodniej części Pogórza Przemyskiego”. W pracy tej nie podejmowaliśmy tematu Tyrawy Solnej ze względu na odmienność geograficzną i do pewnego stopnia historyczną. Niemniej jednak temat słonych źródeł i warzelni w tej wsi pojawiał się już na tym blogu kilkukrotnie. Do pełnego obrazu tego znanego od czasów prehistorycznych miejsca warzenia soli jeszcze daleko, więc dzisiaj przygarść dat i faktów. Spróbujemy też odpowiedzieć na pytanie czy jak mówi powszechny pogląd: Ostatnie żupy solne zostały zlikwidowane przez władze austriackie po wyczerpaniu się przemysłowych zasobów tych złóż.

Słonoluby w Tyrawie Solnej

Ochthebius (s.str.) caudatus FRIVALDSZKY, 1883 wg Jäch i in. 2019
3 - samiec, 4 - samica, skala po prawej stronie fotografii to 0,5 mm

Natknąłem się niedawno na artykuł o odkryciu nowego wodnego chrząszcza z rodziny Hydraenidae. Jest to grupa bardzo małych chrząszczy wodnych, występująca na całym świecie. Owady te mają około 0,8 do 3,3 mm długości. Imago przechowują powietrze na spodzie ciała, a także pod pokrywami, co pozwala im poruszać się pod wodą, chociaż nie potrafią aktywnie pływać. Opisano do tej pory około 1300 gatunków w 42 rodzajach. Artykuł na podstawie weryfikacji DNA ponownie opisuje żyjący w wodach słonych gatunek Ochthebius caudatus wyróżniony w XIX wieku. Co ciekawe tego halofilnego chrząszcza opisano z karpackich solanek w Rumunii, na Węgrzech i w naszej Tyrawie Solnej. Polskiej części odkrycia dokonał entomolog Dariusz Twardy. 

Najstarsza huta szkła na Pogórzu Przemyskim?

Huta szkła w Hucie Brzuskiej wg mapy Miega

W XVIII i XIX wieku w okolicach Birczy funkcjonowało kilka hut szkła m.in. w:  Borownicy, Jasienicy Sufczyńskiej, Korzeńcu, Łodzince i Hucie Brzuskiej. Do ich obsługi sprowadzano robotników obeznanych w produkcji szkła, najczęściej "Mazurów" (czyli ludność polskojęzyczną) z bardziej zachodnich regionów Polski. Huta Brzuska może się poszczycić lokalizacją jednej z najstarszych hut szkła na Pogórzu Przemyskim. Według tradycji wyodrębniła się ona z Brzuski jako osada robotników pracujących w hucie na granicy wsi. Na mapie topograficznej Galicji z lat 1775-1783 (tzw. mapa Miega) miejscowość Huta Brzuska nosi nazwę Większa Huta, a w jej granicach pod Capową Górą zlokalizowana jest huta leśna (Waldhütter).

Jamna czy Grąziowa albo do dwóch razy sztuka

W opracowaniu p. Jadwigi Turczyńskiej "Historia wsi w latach 1511 – 1963 na podstawie literatury naukowej, pamiętników, wspomnień" przeczytałem niegdyś: Dotarł też do Jamny Górnej przemysł. Nad potokiem Mszaniec, przy granicy z Grąziową funkcjonowała założona pod koniec XIX wieku huta szkła, działająca do lat trzydziestych XX wieku. Po wojnie fundamenty zepchnięto spychaczem na brzeg potoku. W pobliżu stał młyn wodny i tartak parowy, należący do M. Segala, także właściciela huty szkła. Od końca XVIII do połowy XX wieku działał tartak wodny.

Górnictwo i hutnictwo w stosunku do gospodarstwa lasowego. Saliny.

Górnictwo i hutnictwo w stosunku do gospodarstwa lasowego. Saliny. 

Artykuł dr Tadeusza Rutowskiego (1852-1918)

Najdawniejsze przemysłowe użytkowanie lasów na miejscu w kraju, wiąże się z dziejami górnictwa i hutnictwa kraju naszego. Jeżeli z jednej strony górnictwo i hutnictwo jest wielkim i trwałym konsumentem drzewa, i posiadanie w kraju licznych kopalń oraz pieców i hut wytapiających rudy, kuźnie i fabryk przerabiających metale na półfabrykaty i fabrykaty, może dla gospodarstwa leśnego zapewnić stały odbiór drzewa wyrobowego i opałowego to z drugiej strony, obfitość lasu, bogactwo drzewa w okolicach dalekich od spławów, gdzie drzewo w inny sposób nie do zużytkowania, może wywołać przemysł hutniczy, zależący od obfitości paliwa, który z tą obfitością drzewa stoi, a z jej wyczerpaniem ginie. Dzisiejsza Galicya posiada prawie wszystkie saliny dawnej Rzeczypospolitej, to magnum sal nie tylko Polski ale Europy. Wieliczka i Bochnia potrzebowały wielkich ilości drzewa na odbudowę oraz paliwa na warzonkę.