Piątkowa - dwie świątynie jednemu Bogu

W Piątkowej Ruskiej zobaczyć możemy obecnie dwie świątynie. Bardziej znana jest z pewnością zabytkowa drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra z 1732 roku. Położona w zakolu potoku cerkiew wśród starych drzew i cmentarza, uważana jest za jedną z najpiękniejszych w Karpatach Wschodnich.
Rzymskokatolicki kościół pw. św. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski został wybudowany w latach 30-tych XX wieku staraniem ks. Franciszka Stańko (1903-1941) na terenie po rozparcelowanego majątku Pracówka, zasiedlonego przez napływowych polskich osadników.  Budowę zakończono w 1939 r., jednak wybuch wojny uniemożliwił uroczyste poświęcenie świątyni. Bardzo podobny kościół  wybudowano w tym samym czasie w Ropience.

Budowa nowej świątyni w Piątkowej dała przyczynek do ostrego starcia na łamach ówczesnej prasy polskiej i ukraińskiej, którego ułomki znaleźć można w broszurze "Żyj Pracówko!" : wierszowana kronika-szopka osnuta na tle budowy kościoła i szkoły polskiej w Piątkowej-Pracówka. Cytowane są tam głosy strony ukraińskiej, wypowiada się również  sam ksiądz Franciszek Stańko:

„Ukrainskyj Beskyd“ w Nr. 47 1937 r. umieścił ciekawą notatkę o „Panbogu ukraińskim i polskim". — Słowa te są przekręcone ze zdania : „Nie ma dwóch bogów  polski i ruski, ale jest jeden Bóg, jeden Chrystus, a my wszyscy bracia w Chrystusie". Zdanie to wypowiedziałem swego czasu na akademii „Tygodnia szkoły" w Piątkowej. — Przekręcenie tego zdania i tendencja aż nadto są widoczne, że nie pochodzą ze źródeł katolickich, chociaż od katolików niby gorliwych o sprawy „Hospoda Isusa Chrysta". 

Ponieważ ta notatka dotyczy Piątkowej, obecnie nieco osławionej, więc nie od rzeczy będzie, jeśli się coś o niej napiszę. 

Piątkowa — wieś ogromna położona w górzystym powiecie dobromilskim była dawniej więcej polską niż ruską i należała do parafii Babice n. S. Czyli, że mieszkańcy Piątkowej do kościoła parafialnego mieli niedużo tylko 20 km, w dodatku jeszcze przez San, na którym czasami i mostu nie było. Do innych kościołów jak: Borownica, Dylągowa, Bircza, odległość prawie ta sama. — Taką więc drogę musieli odbyć rodzice z nowonarodzonym dzieckiem, chcąc je w kościele ochrzcić. Jeżeli to było w lecie, dzień dłuższy i drogi lepsze, wychodzili do dnia, a na wieczór w sam raz byli już z powrotem. Gorsza sprawa była w zimie. Drogi i ścieżki zawiane, a nadto nie zawsze znalazła się ciepła odzież. Ludzie jak zwyczajnie po wsiach, pobożni bardzo, byliby popadli w rozpacz, gdyby nie wielka życzliwość ruskich Jegomościów: „Odna wira, oden Boh". Istotnie trudno temu zaprzeczyć, przecież tu zachodzi tylko różnica co do obrządku. I szli Polacy do cerkwi, modlili się po polsku, bo po rusku nie umieli, a dzieci z konieczności chrzcili w cerkwi na : Wasylów, Iwanów, Osypów, Jerochtejów, Feśki, Małanki i Parańki. — Do imion musiały być dostosowane też nazwiska: Młynarskyj (Młynarski), Konarskyj (Konarski), Bodnar (Bednarz), Kril (Król), Horodeckyj (Gródecki), Sływiak (Śliwiak), Strus (Struś), Dziadyk (Dziadek), Kostyk (Kostek), liczba mnoga : Dziadyki, Kostyki, Płeczeń (Plecień) i t. p. Sokoły, Czarnoty, Perlaki, Brożyny. 

Fragment nagrobka na przycerkiewnym cmentarzu czyżby Löflerów z Pracówki?

Rodziny polskie w Piątkowej poczęły znikać z każdym rokiem i to bardzo szybko. Zaczęło się od znoszenia świąt w obrz. rzym. katol. bo to: „Odna wira". Chorzy też doznawali tej życzliwej opieki duszpasterskiej, ale jeżeli taki chory wyzdrowiał, już mu nie wolno było w kościele spowiadać się, a tym bardziej komunikować.

W takich warunkach w czasie wojny powstaje w Tarnawce rzym. kat. ekspozytura, do której prócz Piątkowej, mimo wszystko bardzo odległej, przyłączono też Iskań. Ta sprawa uratowała Tarnawkę, ale też biedny ks. administrator stał się przedmiotem różnych ataków, tak że z całym spokojem sumienia swego, mógł do siebie zastosować te słowa: „Muczenyk za wiru".  (Można powiedzieć, że wyprorokował, gdyż zginął 29 czerwca 1941 r. w Równem koło Drohobycza zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich podczas wycofywania się wojsk rosyjskich po ataku Niemiec).

Jeżeli chodzi o liczebność dusz rzym. kat. w Piątkowej, to prócz tych „8 rodyn“, o których wspomina „Ukr. Besk." jest jeszcze 435 dusz rzym.-katol., prócz tych, których metryki nielegalne są zatrzymane w urzędach paraf. ob. gr. katol. 

Przez rozparcelowanie folwarku Pracówka, uzyskała Piątkowa nowych osadników, czystych Mazurów, nie znających języka ruskiego. Do cerkwi jednak chodzili na nabożeństwa, mimo, że w kazaniach nie wszystko rozumieli. I to może szczęściem dla nich było. Bo mogłoby się zdarzyć, że usłyszeliby coś z polityki „protyw Lachom“ , albo takie słowa : „Kosteł — to nasza maczucha; jak wy śmijte pomahaty“ ! (Chodziło o zwózkę kamienia i piasku na kościół). „Wysia Boha widrikajity" (t. zn. ci, którzy chodzą na nabożeństwa do kościoła). „Szczowy za rodyczi?! — waszi dity howoriat: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus". 

Ale w cerkwi nie zawsze i wszystko można powiedzieć, bo na przeszkodzie stoi: sanctitas loci. Toteż w takim wypadku używa się czasami Czytelni Proświty: „Kulą jeho“ (polskiego księdza) „jak pryjde do d’ityj“ (t. zn. do szkoły). Skoro jednak pobożni Rusini nie tylko, że nie porwali na księdza polskiego żadnej kuli, ale z tym większym szacunkiem doń poczęli się odnosić i w budowie kościoła, jako Domu Bożego, pomagać, w tedy posypały się w Czytelni Proświty pod adresem księdza polskiego potworne oszczerstwa, jakoby zagrażał życiu księżom ruskim . O tych sprawach, tak bardzo przykrych, byłbym nie pisał nigdy, ale zaczepiony muszę odpowiedzieć, bo tego domaga się opinia publiczna (Vide „Gazeta Kościelna" Nr. 47). Tak samo muszę zaznaczyć, że kłamstwem jest też i to, co podaje „Ukr. Besk .“ , jakoby cerkiew w Piątkowej miała być tak „prostora", że może też pomieścić i miejscowych rzym .-katolików. Gdyby tak było, to Rusini nie zrywaliby się już od 15 lat do budowy cerkwi. Tą nieudatną reklamą „wid swoich", „parafijany" nie bardzo się ucieszyli. Na wiosnę w ub. roku, Rusini widząc, że miejscowi Polacy naprawdę zabierają się do budowy kościoła, chcieli też budować cerkiew, nawet miejsce splantowali. Ale im powiedziano, że: „Lachom kosteł rząd buduje, a my sami takoji katedry ne wystawymo", i najspokojniej w świecie, zaczęto zwozić materiał budowlany aż na dwie Czytelnie Proświty naraz, które mają czy miały powstać dlatego: „Szczoby naszi ne perechodyły". Pogłoska o tym, jakoby rząd budował ten kościół też jest czystym wymysłem i niepotrzebnym mydleniem oczu ludziom. Nie zaprzeczam, że do władz i urzędów zwracaliśmy się o pomoc n. p. do P. Z. U. W. we Lwowie o pożyczkę 2 tys. złotych na blachę. Podanie wnieśliśmy 3. VIII. a do dzisiaj nawet odpowiedzi nie mamy mimo, że od dwu tygodni należałoby zacząć roboty blacharskie, bo mury nie nakryte niszczeją. O zatwierdzenie planów 3 razy jeździłem do Lwowa i mimo braku pieniędzy musiało się zrobić takie plany, jakie przez władze były wymagane. Na zatwierdzenie książeczki kwestarskiej, także czekaliśmy 6 miesięcy. Na razie tyle „Ukraińskiemu Beskydowi" miałbym odpowiedzieć. Gdyby natomiast zachodziła potrzeba, mogę napisać i więcej, ale radziłbym dać spokój, bo taka walka nigdy nic dobrego nie przyniesie, chyba tylko zgorszenie dla wiernych, a radość dla niekatolików i wrogów katolicyzmu. 

ur. 9 marca 1903 r. w Chałupkach Medyckich
zamordowany 29 czerwca 1941 w Równem k. Drohobycza

Piątkowa to typowa mieszana wieś pogranicza ukraińsko-polskiego. W 1785 r. liczyła 830 grekokatolików i  173 rzymokatolików. W 1939 r. według prof. Wołodymyra Kubijowicza liczyła  2750 mieszkańców: 2310 Ukraińców, 10 Polaków, 310 ukraińskojęzycznych rzymskich katolików, 120 Żydów (za stroną Apokryf Ruski klik>). Ksiądz Stańko pisze natomiast o znacznej grupie zrutenizowanych Polaków i z pewnością wiele takich przykładów można odnaleźć w regionie (polecam artykuł Macieja Augustyna "Osadnictwo polskie w Bieszczadach do 1914 r." Bieszczad nr 18). Często podaje się, że przez wiele wieków jedynym wyznacznikiem przynależności do jednej lub drugiej nacji na tym terenie była religia. Myślę, że były to kwestie dużo mniej jednoznaczne i bardziej skomplikowane. Niekiedy kreuje się również sielankowe obrazki zgodnego współżycia mieszanych społeczności na Kresach w okresie przed II wojną światową. Jak widać na przykładzie Piątkowej różnie bywało - i przed i po wojnie, kiedy w okolicznych wsiach dochodziło do zbrodni na ludności cywilnej po obu stronach  barykady.