Czarna ropa i czarny staw

Uherce Mineralne to niegdyś miejscowość "przejazdowa" na trasie w Bieszczady Wysokie i nad Solinę, chociaż ostatnio jakby modna z uwagi na drezyny rowerowe klik>. Miejscowość ma także liczne inne walory. Pisałem nie tak dawno o słynnym wodospadzie na Olszance klik>. Czas teraz na krótkie omówienie innych przyrodniczych atrakcji tej miejscowości.

Należy do nich niewątpliwie rezerwat "Bobry w Uhercach” - powołany Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 września 1994 r. (M.P. 1994.51.432) na powierzchni 27,12 ha.

Wierzbowy łęg w rezerwacie niezbyt ciekawy bo zdominowany przez pokrzywę

Ten rezerwat faunistyczny powstał w celu ochrony jednego z pierwszych w Bieszczadach stanowiska bobrów, które dziś rozpowszechniły się na tyle, że zaczynają stwarzać niejakie problemy uszkadzając nasypy drogowe, niszcząc stawy rybne, zalewając pola, wycinając zadrzewienia, a nawet sady.

Tak więc same bobry atrakcji już raczej nie stanowią i być może niedługo staną się obiektem polowań, chociaż mimo czynionych lokalnie szkód dużo lepiej niż człowiek radzą sobie z "Małą retencją górską" i "Małą retencją nizinną" też. 

Nawet San potrafią przegrodzić 

Mimo wysokich odszkodowań (18 milionów złotych w 2015 roku w Polsce) wypada, że zwierzaki stosunkowo tanio i efektywnie przeciwdziałają skutkom odpływu wód opadowych. Porównajmy:
Według pracy Bóbr — przyjaciel czy wróg? Naturalna mała retencja odpowiedzią na niekorzystny bilans wodny Polski klik> Efekt retencyjny stawów bobrowych jest bardzo poważny, szacuje się, że dzięki działalności tych zwierząt w skali naszego kraju gromadzone jest co najmniej kilkanaście milionów m³ wody - to tyle na ile ocenia się skuteczność wszystkich programów małej retencji realizowanych obecnie na terenie Polski. (wg danych dla 2005 roku i 20 tys. bobrów w Polsce - obecnie wg danych GUS bobrów jest czterokrotnie więcej i rozlewisk też zapewne dużo więcej).

Według danych podanych przez RDLP Krosno klik> w latach 2007-2015 na terenie dyrekcji zrealizowano dwa programy małej retencji „Retencja nizinna" i „Retencja górska".
W pierwszym programie wybudowano 35 zbiorników o łącznej pojemności 336 tys. m³ wody za kwotę 3,8 mln zł czyli średni koszt retencjonowania 1 m³ wynosi 11,31 zł.
W programie górskim wybudowano ponad 500 zbiorników o łącznej pojemności 600 tys. m³ wody za kwotę 50 mln zł czyli średni koszt retencjonowania 1 m³ wynosi 83,33 zł.

Według oficjalnych danych klik> w województwie podkarpackim w 2016 roku było 12 tysięcy bobrów stanowiących około 3 tysięcy rodzin. Problemem jest oszacowanie ile wody retencjonują bobrze stawy - wg różnych badań od kilku, do kilkudziesięciu, a nawet 100-200 tysięcy m³. Licząc bardzo skromnie, że jedna bobrowa rodzina buduje jeden staw retencjonujący 5 tys. m³ to bobry w naszym województwie retencjonują obecnie około 15 mln m³.  Odszkodowania za straty spowodowane przez bobry wypłacone w latach 2000-2010 przekroczyły na Podkarpaciu 1,2 mln zł, a w rekordowym 2014 roku (dane z 2016 klik>) wyniosły 375 tys. Mnożąc te najwyższe dotychczas koszty odszkodowań otrzymujemy, że w ciągu 10 lat bobry mogą kosztować około 4 mln złotych, co daje średni koszt retencjonowania 1 m³ w wysokości 27 groszy.

Pozostaje mieć nadzieję, że zaplanowana redukcja nie będzie  odbywać się na zasadzie schematycznego "dziesiątkowania", tylko skupi się faktycznie na terenach gdzie występują znaczne problemy i konflikty z interesami człowieka.

Intensywna działalność bobrów na brzegach Czarnego Stawu

Najciekawszym obiektem w rezerwacie wydaje się dzisiaj "Czarny Staw", a właściwie dwa "Czarne Stawy". Prawdopodobnie pozostałości dawnego starorzecza, na dawnym rozlewisku Olszanki. Przed utworzeniem rezerwatu intensywnie wykorzystywane wędkarsko, zarybiane linem, karpiem i innymi gatunkami. Obecnie  stopniowo lądowiejące, zarastające rogatkiem i moczarką w toni wodnej, a manną mielec przy brzegach.

Drugim wartym obejrzenia obiektem przyrodniczo-historycznym w Uhercach jest punkt

szlaku geoturystycznego Geo-Karpaty klik>; o nazwie "Ropa w Uhercach Mineralnych", gdzie zobaczyć można kilka powierzchniowych wypływów ropy naftowej 

Według pracy Macieja Augustyna "Historia kopalni ropy naftowej w Uhercach Mineralnych" naturalne wycieki ropy znano na tym terenie co najmniej od XVI wieku, natomiast  w końcu XIX wieku rozpoczęto wydobycie na skalę przemysłową. Świadczy o tym między innymi austriacka mapa wojskowa klik>, na której naniesiono cztery szyby naftowe.

Gazeta Narodowa z 1884 roku donosiła: W ziemi Sanockiej, znanej dotychczas tylko z biedy, coraz to więcej wydobywają skarbów z głębi ziemi. Niedawno donosiły pisma o Polanie pod Ustrzykami, gdzie jak wiadomo, bardzo obficie wydobywa się nafta z ziemi. Od trzech tygodni pokazała się nafta w Uhercach pod Liskiem, we własności p. St. Świeykowskiego w tak znacznej ilości iż formalnie zalewa Uherce, nie można było nastarczyć naczyń do wyłapania ropy. (dzis wypływ jest mniej intensywny ;-)

Co najciekawsza, nafta wytryska w Uhercach grubym promieniem, jakby studnia artezyjska i to w nadzwyczaj regularnych odstępach czasu. Co 15 minut wytryska przez niejaki czas słup ropy, dostateczny do napełnienia pięciu beczek – następnie ustaje, aby po kwadransie znowu rozpocząć tę samą czynność. Dziurę 150 metrów głęboką wyświdrowali tutaj amerykańscy robotnicy, sprowadzeni z Kanady, w sześciu dniach!

Drugiem źródłem bogactwa jest sławny kamieniołom w Lisku klik>, własność gminy Lesko. Kto przejeżdżał kiedyś koleją  Łupkowską i spojrzał na krajobraz, położony między stacją Olszanica a Łukawica Lisko ten a pewnością nie zapomni nigdy o wyniosłym kamieniu na szczycie góry ustawionym, podobnym raczej do starego zamczyska z basztami i otworami, aniżeli jednolitego głazu. Tu znajduje się kamieniołom, a którego rozchodzi się najlepszy kamień ciosowy po całej Galicji. Fortyfikacje Przemyśla, kolej Karola Ludwika, Łupkowska, Transwersalna i Albrechtowska biorą ztąd owe sławne co do trwałości kamienie ciosowe, które wytrzymuj największe wstrząśnienia bez szwanku. 

Kopalnia, a raczej kopalnie ropy naftowej w Uhercach funkcjonowały przez ponad 60 lat, od 1877 do 1933 roku. Historia kopalni była burzliwa - pożary, machinacje podatkowe, zmiany właścicieli (od Ignacego Łukasiewicza, poprzez różne angielskie spółki, po rodzinę Tillów klik> ), 3 pola naftowe, 42 szyby o różnej głębokości (maksymalnie 490 m) pozwoliły na wydobycie około pięciu tysięcy ton ropy. Więcej możemy o tym wyczytać w cytowanej pracy Macieja Augustyna i na stronie p. Czesława Białczyńskiego klik>

Szyby naftowe w Uhercach według strony p. Czesława Białczyńskiego