W stepie szerokim (wczoraj, dziś już wąskim na Podolu)

Zawilec narcyzowy odmiana podolska i pająk kwietnik

Pod względem geologicznym znaczna część obszaru Województwa (tarnopolskiego) należy do tak zwanej płyty czarnomorskiej, rozciągającej się na olbrzymiej przestrzeni na północny zachód od Czarnego Morza. Część tej płyty położona na wschód od rzeki Wereszycy między Dniestrem, Ukrainą i Wołyniem, nosi nazwę Podola. Ku północy opada płyta czarnomorska stromą krawędzią, której formy wyrzeźbione przez wodę nadają jej postać krajobrazu górskiego. Są to Gołogóry rozciągające się od Lwowa po Złoczów, a następnie ku Przemyślanom na terenie Województwa Tarnopolskiego. Koło miasteczka Gołogóry, położonego na krawędzi wyżyny podolskiej pasmo Gołogór przechodzi w t.zw. Woroniaki, sięgające aż do rzeki Ikwy na terenie Województwa Wołyńskiego. Niektóre wzniesienia Gołogór i Woroniaków dochodzą do wysokości ponad 450 m. W Nowosiółce pow. Złoczów najwyższy szczyt Wapniarka sięga 467 m. Dość słabo zalesione robią jednak Gołogóry miłe wrażenie, zwłaszcza w lecie.

Szałwia łąkowa

Charakterystycznem dla układu geologicznego Podola jest to, że przedstawia ono zupełnie wyraźnie postać płaskowzgórza, pokrajanego na podłużne, prostokątne grzędy. Podłoże Podola stanowi granit a przykrywa go lóes. Nad Zbruczem wrzynają się głęboko w wyżynę podolską doliny rzeczne, zwane jarami, o brzegach stromych, przybierających formy krajobrazu górzystego. Są to tak zwane Miodobory czyli Tołtry, ciągnące się łańcuchem pagórków wapiennych w poprzek powiatu zbarazkiego, skałackiego i częściowo kopyczynieckiego, a powstałe z dawnych raf koralowych. W wielu miejscach Miodoborów wskutek zapadnięcia się podziemnych grot gipsowych powstały zaklęsłości tzw. werteby. Dla przyrodników Miodobory stanowią bardzo ciekawy objekt naukowy. Z osobliwości przyrody na Podolu wymienić jeszcze należy tak zwaną Pantalichę, jedyny step w Małopolsce, ciągnący się na dość znacznej przestrzeni koło Trembowli. Liczne ongiś inne stepy zostały zużytkowane pod uprawę roli. 

źródło: Przewodnik po Województwie Tarnopolskiem

Szczodrzeniec ruski

Północny brzeg płyty podolskiej zaznacza się w krajobrazie poza rzeźbą powierzchni ziemi – przede wszystiem swą szatą roślinną. Na północ od Krawędzi ciągną się rowy Wołyńskie po- kryte polami uprawnemi, torfowiskami i resztkami lasów przeważnie sosnowych. Sam stok krawędzi Podola natomiast pokrywa las liściasty poprzerywany płatami roślinności stepowej. Kontrast szaty roślinnej przypomina nam, że znajdujemy się na ważnej linji granicznej roślinności. Krawędzią Podola przechodzi granica zasięgu sosny i buka, a wraz z temi drzewami budującemi u nas najważniejsze typy lasów, kończy swe zasięgi cały szereg roślin dla obu tych typów lasu charakterystycznych. 

Wawrzynek główkowy

Teren objęty badaniami tegorocznemi ciągnie się od Mitulina na zachodzie, po Zalesie na wschód. W terenie tym krawędź Podola zatacza duży łuk, obejmując t.z.w. "Zatokę Gołogórską". Krawędź Podola zaznacza się tutaj bardziej wyraziście niż w sąsiednich częściach. Charakterystyczna dla Kra wędzi budowa geologiczna uwydatnia się tutaj z całą wyrazistością. W spągu terenu zalega biały margiel senoński. Wychodnie jego ciągną się wzdłuż całej krawędzi. 

Zawilec wielkokwiatowy

Zespół stepowy turzycy niskiej (Caricetum humilis). 

Zespół stepowy Carex humilis jest niewątpliwie najlepiej znanym zespołem charakteryzującym Krawędź Podola. Na zbadanym odcinku Krawędzi występuje on w szczególnie pięknem wykształceniu na południowych i południowo-zachodnich stokach Łysej Góry. 

Owocująca sasanka

Jest on siedliskiem najliczniejszych osobliwości florystycznych okolicy (Carlina onopordifolia, Daphne cneorum, Avena desertorum, Avena Schelliana, Adonis vernalis, Pulsatilla grandis i P. patens etc.) 

Lista gatunkowa zespołu jest bardzo bogata, a skład  flory- styczny zespołu bardzo jednolity i wyrównany. 

Zespół turzycy niskiej jest ściśle związany z podłożem, a mianowicie z opoką senońską. Tylko na marglu senońskim wykształca się on w formie typowej. Jedynie tam, gdzie rozwija się on na dużych przestrzeniach, daje się obserwować tendencja wykraczania zespołu poza podłoże senońskie na tereny trzeciorzędowych wapnistych piasków. Ma ta miejsce pod szczytem Łysej; Góry, gdzie zespół turzycy niskiej wykracza na podłaże piasczyste zmieniając jednak mocno swój skład i aspekt  florystyczny. Nigdzie nie spotyka się zespołu Carex humilis na podłożu pruchnicznem lub gliniastem. W miejscach, gdzie senon graniczy z gliną, urywa się zespół stepowy nagle i bez przejść. 

Obuwik nazywany pospolitym

Również bardzo uwydatnia się zależność zespołu od ekspozycji. Na zboczach zbudowanych z marglu senońskiego a mających ekspozycję południową lub zachodnią wszędzie i zawsze występuje step zbudowany z Carex humilis. Na zboczach wschodnich i północnych niema go zupełnie. Zespół wybiera zatem najbardziej nasłonecznione, najsilniej eksponowane na wiatry, zatem najsuchsze siedliska na wapiennem podłożu. Zespół turzycy niskiej jest bardzo wrażliwy na większe ilości azotu w glebie. Stepy wypasane przez bydło, a nawet stepy rozwinięte w zaklęśnięciach terenowych i żlebach, wzdłuż których ściekają wody z wyżej położonych pastwisk wykazują zanik Carex humilis na rzecz traw i assocjacyj pastwiskowych. Na wypasanym stepie ulega zanikowi przede- wszystkiem budująca zespół turzyca niska (Carex humilis) jej miejsce obejmują trawy Festuca rubra i Poa polynoda, zespół ulega rozpadowi i stopniowemu zanikowi. 

Storczyk kukawka

Najpiękniej wykształcony zespół turzycy niskiej występuje na samej Łysej górze. Występuje on tutaj nie tylko na największych przestrzeniach, ale także w najbogatszej w rzadkie elementy formie. Najrzadsze a zarazem najcharakterystyczniejsze elementy florystyczne jak Avena desertorum, Daphne cneorum, Iris aphylla, Pulsatilla grandis i P. patens, Carlina onopordifolia i inne rzadkości występują prawie wyłącznie na południowych stokach Łysej Góry. Prawdopodobnie tutaj był oddawna ośrodek stepu. W innych miejscach jest on zjawiskiem wtórnem. Przypuszczać należy, że zbocza południowe lecz niższe niż zbocza Łysej Góry były prawdopodobnie w założeniu siedliskiem mniej odpowiedniem dla stepu, gdy dołem otaczały zbocza zwarte lasy, a od góry ocieniał zbocza las wykształcony na trzeciorzędzie i glinie dyluwialnej. Prawdopodobnie dopiero wyrąb lasów otworzył te siedliska dla ekspanzji stepu, który na tych nowych terenach przy- brał formę zubożałą w gatunki. 

Zerwa kulista

Zespół Carex humilis uważamy w przeciwstawieniu do zespołu Carex montana za pierwotny zespół klimatyczny, należący do naturalnych składników krajobrazu florystycznego Krawędzi. Przemawia za tem nie tylko jego bogaty a w wysokim stopniu specyficzny, nie mający żadnych nawiązań do zespołów leśnych skład botaniczny, ale przedewszystkiem fakt następujący, natury ekologiczno porównawczej: zespół Carex montana, jak zaznaczono wyżej, występuje w warunkach, które nie dadzą się odróżnić od warunków, w których pojawia się w terenie las bukowy bogaty w krzewy (Fagetum fruticetosum). 

Występowanie zespołu Carex humilis da się natomiast wprowadzić w ścisły związek z pewnym naturalnym zespołem czynników siedliskowych, które są na obszarze krawędzi konsekwentnie opanowywane przez zespół Carex humilis i równie konsekwentnie omijane przez inne naturalne zespoły roślinne. Tym układem stosunków siedliskowych warunkujących obecność stepu a wykluczających zarazem egzystencję lasu jest: podłoże senońskie w połączeniu z ekspozycją południową lub zachodnią. Ponadto nie da się zauważyć na stepach zbudowanych Carex humilis zjawisk opanowywania stepu przez zarośla, które to zjawiska są nader częste w zespole Carex montana.
źródło: Kulczyński S., Motyka J. 1936: Zespoły leśne i stepowe w okolicach Łysej Góry koło Złoczowa. Kosmos. Ser. A. 61

Wyświetl większą mapę