Rezerwat Jelenia Karpackiego

Współczesna hodowla zagrodowa jelenia w Bieszczadach

Wędrując po Pogórzu Przemyskim nie tylko w realu, ale równie często palcem po mapie w okolicach nieistniejącej wsi Borysławka potykałem się o napis „Rez. Jelenia Karpackiego”. Oczywiście kojarzyłem go automatycznie z Państwem Arłamowskim.

Rezerwat Jelenia Karpackiego na starej mapie topograficznej w skali 1:10 000.

Chociaż Internety bzdurnie piszą, że STREFA W2, to „lokalizacja, której na próżno było szukać na polskich mapach w latach 70 i 80 XX wieku” to przecież trudno ukryć obszar kilkudziesięciu tysięcy hektarów.

Rezerwat Jelenia Karpackiego na starej mapie topograficznej w skali 1:25 000

Oficjalnie nazywano to Ośrodkiem Łowieckim „Bory Polskie” w Arłamowie. Teren ogrodzony 120 km płotem obejmował nie tylko Borysławkę, ale także: Arłamów, Sopotnik, Paportno, Trójcę, Łomną, Krajną, Jamną Górną, Jamna Dolną, Grąziową, Kwaszeniną, Trzcianiec oraz części wsi: Jureczkowa, Leszczyny, Nowosielce Kozickie, Wojtkowa, Wojtkówka, Posada Rybotycka  i Makowa.

Widok w dolinę Wiaru z polany na Borysławce

Sąsiadujące z ogrodzeniem wsie gmin Fredropol, Bircza i Ustrzyki Dolne zostały objęte „pasem ochronnym” wyłączonym z odstrzałów prowadzonych przez zwykłe koła łowieckie.  Drogi dojazdowe zagrodzone były szlabanami i pilnowane przez żołnierzy  Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Sarna przy lizawce z solą

Na początku lat siedemdziesiątych wybudowano kilka luksusowo wyposażonych „chałup” na Trójcy, hotel w Arłamowie, lotnisko w Krajnej,  wylano asfaltem drogi leśne i postawiono liczne urządzenia łowieckie. W związku z organizacją ośrodka likwidowano spółdzielnie produkcyjne i PGRy w Trzciańcu, Trójcy, Grąziowej, Łodzince i Kwaszeninie.

"Zostało trochę betonu" - "wylewka" przy drodze z Posady Rybotyckiej na Borysławkę

Chociaż Ośrodek w Arłamowie powstał jeszcze za Gomułki, to w ówczesnych gazetach trudno znaleźć jakieś wspominki o tym obiekcie. Z pewnością jednak czerwonej władzy nie zależało na propagowaniu informacji o wielkopańskich rozrywkach skromnych przecież przywódców demoludów. Pierwsze szersze informacje dotarły do społeczeństwa podczas  festiwalu Solidarności. W styczniu 1981 roku „Nowiny – dziennik Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej” opublikował artykuł Justyny Woś „Dziki i ludzie". Autorka opisywała tam żale ludzi z okolicznych wiosek, którym prominencka zwierzyna niszczyła zboża i ziemniaki.

No i co człowiek? Łyso ci?

Rolnicy skarżyli się na plenum  KW w Przemyślu, pisali do Urzędu Rady Ministrów,  mówili nie tylko o szkodach, ale też strachu o własne życie:

„Dzika zabić nie wolno! – krzyczy – ale dzik człowieka dziabnąć może. O rok temu w Makowej rzuciło się na chłopa, szablami mu kichy na wierzch wywaliło i poszedł chłop do ziemi.”

Szczególnie aktywnie wypowiadali się mieszkańcy Wojtkowej i Woli Korzenieckiej. W różnych publikacjach można spotkać informację że ogrodzenie było szczelne, a nawet zaopatrzone od strony zewnętrznej w ziemne pochylnie dzięki, którym zwierzyna mogła się dostać do środka, ale wyjść już nie mogła.

Lotnisko w Krajnej stan sprzed 10 lat

Rolnicy twierdzili, że ogrodzenie szczelne nie było, a od lotniska w Krajnej, aż do Rybotycz była 5 kilometrowa przerwa.  Zwierzyna gromadnie wychodziła na pola i czyniła szkody - z 23 wsi gminy Fredropol aż 19 było intensywnie niszczonych przez zwierzynę leśną. Co znamienne artykuł nie operował żadnymi personaliami ludzi z PZPR – nie pojawia się w nim nawet nazwisko zarządcy Kazimierza Doskoczyńskiego. Solidarnościowe bibuły były mniej powściągliwe.

Rycina z gazetki federacji robotników, rolników i innych grup zawodowych Bieszczadów 
NSZZ "Solidarność" >Bieszczadnik< - źródło: "Bieszczady w PRL-u 3" Krzysztofa Potaczały

W lutym 1988 roku „Nowiny – dziennik Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej” piórem Edmunda Gajewskiego w artykule „Piąty na 5” (wywiad z nadleśniczym z Birczy Tadeuszem Łokajem) pożałował wcześniejszych comingout-ów  i oskarżał mieszkańców Wojtkowej o pieniactwo i kłótliwość, zaś Birczan o nadmierną roszczeniowość i pisanie anonimów. Artykuł ten wspomina już wprost wybryki płk. Doskoczyńskiego, ale wyraźnie łagodzi obraz czerwonego watażki, przedstawiając go jako dobrego organizatora i gospodarza, ale surowego dla podwładnych z czego miały wynikać różne plotki i pomówienia.

Droga z Posady Rybotyckiej na Borysławkę

Co ciekawe inż. Łokaj wspomina, że 70 procent jedlin w nadleśnictwie jest porażonych przez emisje pyłów przemysłowych i grozi im zagłada puentując wypowiedź słowami  Ernesta Jones’a  (sic!): „Panowanie, jakie uzyskał człowiek nad przyrodą, przewyższa jego panowanie nad sobą”

Budynki popegeerowskie w Posadzie Rybotyckiej

W marcu 1990 roku „Nowiny” już bez plakietki PZPR w artykule ”Arłamów bez tajemnic”  znowuż Justyny Woś odsłaniają jakąś cząstkę (myślę, że daleko niepełną) mroków przeszłości. Ośrodek URM wciąż jeszcze wówczas działał i aby się tam dostać trzeba było mieć przepustkę z Warszawy. Nadal funkcjonowała „siatka” i posterunki na wjazdach do strefy „wewnętrznej”, a kierownikiem był płk. Jan Noga z MONu. Nadal funkcjonowały polowania dewizowe i rządowe, ale organizowane już przez Nadleśnictwo Bircza.

Wsie przynależne (całkowicie lub częściowo) do  Państwa Arłamowskiego

Dopiero w 1991 roku (chociaż większość źródeł mówi o 1989 roku) ośrodek rządowy uległ likwidacji, a majątek przekazano Gminie Ustrzyki Dolne, która sprzedała arłamowski hotel w 1996 roku, a Trójcę w 2010 roku.

Współczesna Trójca 

Najdłużej z Państwa Arłamowskiego bo do 1999 roku ostało się Wojskowe Gospodarstwo Rolne MSW w Kwaszeninie, po którym teren przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Nowy Arłamów

A komuna? Jak to komuna - żyje  w nas.