Mur Krzeczkowski - nowy rezerwat na Pogórzu Przemyskim

Północna część rezerwatu  „Mur Krzeczkowski”

Sześć lat temu pisałem, że najmłodszym rezerwatem w województwie podkarpackim jest rezerwat przyrody nieożywionej "Kozigarb" utworzony 7 grudnia 2012 r. W „międzyczasie”  sytuacja nieco się zmieniła. Od czasu tamtego posta na Podkarpaciu powstało cztery rezerwaty:
- leśny rezerwat przyrody „Przysłup” utworzony 19 VIII 2021 na powierzchni 213,12 ha;
- rezerwat przyrody nieożywionej „Olzy” utworzony 10 VIII 2022 na powierzchni 41,45 ha;
-krajobrazowy rezerwat przyrody „Dolina Smarkatej” utworzony 18 IV 2024 na powierzchni 55,94 ha;
- rezerwat przyrody nieożywionej „Mur Krzeczkowski” utworzony 19 XII 2024 na powierzchni 62,44 ha.

Północna część rezerwatu  „Mur Krzeczkowski”

Publikatory jako datę utworzenia podają błędnie datę 4 grudnia 2024 r., a jest to jedynie data publikacji zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Rzeszowie w sprawie uznania za rezerwat przyrody "Mur Krzeczkowski", które weszło w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia ;-)

Czyli formalnie od 10 dni mamy nowy rezerwat beniaminek w województwie podkarpackim. Jest to setny rezerwat na obszarze Podkarpacia i pierwszy z planowanych 53 nowych rezerwatów w ramach inicjatywy „100 rezerwatów na 100-lecie Lasów Państwowych” 

Stanowisko dokumentacyjne „Krzeczkowski Mur”

Pierwszym pomysłodawcą rezerwatu „Krzeczkowski Mur” był profesor Janusz Kotlarczyk (1931–2017) - wybitny polski geolog i archeolog, związanym z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie. Profesor Kotlarczyk był również inicjatorem projektów ochrony przyrody w regionie, w tym koncepcji utworzenia Parku Narodowego Doliny Środkowego Wiaru w 1982 roku. Do powołania rezerwatu wg propozycji prof. Kotlarczyka nie doszło. 5 czerwca 1998 r. utworzono jedynie niewielkie (0,45 ha) stanowisko dokumentacyjne „Krzeczkowski Mur” obejmujące nielegalny kamieniołom margla (eksploatacja wstrzymana przez Urząd Wojewódzki w Przemyślu w 1987 r.) o wymiarach: długość – 70 m, szerokość - 10 m, wysokość -20 m. 

Rezerwat położony jest w gminie Krasiczyn, w miejscowości Krzeczkowa, na terenie Nadleśnictwa Krasiczyn, w leśnictwach Krzeczkowa i Cisowa, w obrębie obszarów Natura 2000: Pogórze Przemyskie (PLB180001) i Ostoja Przemyska (PLH180012) 

Profil kuesty Krzeczkowski Mur na podstawie lidarowego NMT

Głównym celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie skarpy denudacyjnej typu „kuesta”, zbudowanej z twardych margli krzemionkowych, które rozpadają się na ostrokrawędzisty gruz. Ta formacja geologiczna powstała w wyniku długotrwałych procesów erozyjnych, które usunęły bardziej podatne warstwy skalne, tworząc charakterystyczny skalny mur. 

Granice rezerwatu na tle lidarowego NMT

Długość kuesty jest spora i sięga 3,8 km, a wysokość progu sięga nawet czterdziestu metrów. Od XIX do XX wieku funkcjonowało tu cztery kamieniołomy margla. 

Kamieniołom z XIX wieku w południowej części kuesty - poza rezerwatem

Z uwagi na urozmaicone ukształtowanie terenu do połowy XX wieku obszar zachował lesisty charakter, chociaż w dolinie Krzeczkowskiego Potoku uprawy i zabudowa wnikały bardzo głęboko. Terasy pól po sąsiedzku widać doskonale na lidarowym NMT.

Zmiany lesistości w rezerwacie i okolicy- na zachód od rezerwatu na starszej mapce
widać polanę, którą obecnie porasta sukcesyjny drzewostan grabowo-brzozowy ok. 70 letni 

Szata roślinna rezerwatu obejmuje m.in. buczynę karpacką i jaworzynę z języcznikiem i miesięcznicą trwałą. Zdarzają się również fragmenty zbliżone do grądu. Szczególnie cennym elementem flory  jest języcznik zwyczajny występujący tu w dwóch lokalizacjach. W rezerwacie „Mur Krzeczkowski” roślina ta znajduje idealne warunki, porastając strome, skalne zbocza wychodnie margla o dużej zawartości węglanu wapnia. Pierwsze stanowisko języcznika odkryte na początku lat 90-tych zeszłego stulecia przez Iwonę Zientarę zostało opublikowane przez Tadeusza Misiaka (1948 – 2020) – przemyskiego leśnika i przyrodnika.  Drugie większe odnalezione przez przemyskiego botanika-amatora Piotra Pytla w kwietniu 2019 roku.

Języcznik i festonu bluszczu na wychodni margla w północnej części rezerwatu

Na terenie rezerwatu występuje aż 10 gatunków drzew: buk, jodła, grab, dąb szypułkowy, jawor, klon pospolity, brzost, lipa szerokolistna, klon polny i modrzew. Oprócz języcznika z wśród ciekawszych gatunków można tu zobaczyć obrazki alpejskie, paprotnik kolczysty, zanokcicę skalną, pokrzyk wilczą jagodę i czyściec alpejski. Swoisty charakter stromej skaliste skarpie nadają zwieszające się festony bluszczu zwyczajnego, który wspina się też na sąsiadujące pnie drzew.

Czy z powodu dużej różnorodności składu gatunkowego drzewostanu rezerwat "Mur Krzeczkowski" należałoby uznać  za cenniejszy niż np. rezerwat „Wielki Las” chroniący litą buczynę? Patrząc przez pryzmat wskaźników stosowanych do oceny różnorodności gatunkowej zbiorowisk można by tak błędnie przyjmować. Nie można jednak zapominać że inne są cele zachowania bogactwa różnorodności biologicznej w skali lokalnej, krajowej i globalnej. Rezerwaty są małymi obiektami o określonych celach ochronnych – mają zabezpieczyć jedynie specyficzny  element  bogactwa przyrody ożywionej lub nieożywionej. Jako obiekty same w sobie różnorodne być nie muszą, ale stanowią element bogatej, pięknej i różnorodnej mozaiki polskiej przyrody.

Niewątpliwe walory edukacyjne rezerwatu warto by wykorzystać tworząc ścieżkę przyrodniczą w oparciu o istniejące drogi leśne i szlaki zrywkowe. Propozycję takiej ścieżki zaznaczyłem na mapkach powyżej.