Miodobory profesora Władysława Szafera

Wał wzgórzy miodoborskich rozciąga się lekko wygiętym łukiem w kierunku od północnego zachodu na południowy wschód, od podnóża Woroniaków począwszy, na ukos biegu rzek: Seretu, Zbrucza i Smotrycza, wśród stepowych obszarów Podola, ku Kamieńcowi Podolskiemu i Besarabji, gdzie rozrywa się i tonie w stepowej nizinie. W naszych obrazach przedstawimy roślinność najciekawszej i najlepiej poznanej części Miodoborów, tej którą moglibyśmy zaliczyć do Miodoborów Środkowych, przyjmując, że tzw. Miodobory Środkowe ciągną się od "Monasterza" nad Kujdańcami (2,5 mili od Podwołoczysk!), aż po Kamieniec Podolski nad Dniestrem; na północ od nich leżące, wachlarzowato rozbiegłe, grupami występujące skałki (zbaraskie, załozieckie i tarnopolskie) zaliczymy do Miodoborów północnych, a na południe od Dniestru leżące do Miodoborów południowych, czyli besarabskich. Część Miodoborów środkowych, którą opisujemy, przedstawia nam dokładniej nieco załączona mapka.

Wał wzgórzy miodoborskich rozciąga się lekko wygiętym łukiem w kierunku od północnego zachodu na południowy wschód, od podnóża Woroniaków począwszy, na ukos biegu rzek: Seretu, Zbrucza i Smotrycza, wśród stepowych obszarów Podola, ku Kamieńcowi Podolskiemu i Besarabji, gdzie rozrywa się i tonie w stepowej nizinie. W naszych obrazach przedstawimy roślinność najciekawszej i najlepiej poznanej części Miodoborów, tej którą moglibyśmy zaliczyć do Miodoborów Środkowych, przyjmując, że tzw. Miodobory Środkowe ciągną się od ,,Monasterza” nad Kujdańcarni (2,5 mili od Podwołoczysk!), aż po Kamieniec Podolski nad Dniestrem; na północ od nich leżące, wachlarzowato rozbiegłe, grupami występujące skałki (zbaraskie, załozieckie i tarnopolskie) zaliczymy do Miodoborów północnych, a na południe od Dniestru leżące do Miodoborów południowych, czyli besarabskich. Część Miodoborów środkowych, którą opisujemy, przedstawia nam dokładniej nieco załączona mapka.

Jednolity, stromo spiętrzony, ok. 30 km. długi wał skałek miodoborskich, przedstawia w monotonnym, nużąco jednostajnym krajobrazie tej części Podola fragment ostro kontrastujący z otoczeniem.

Kontrast ten wywołuje pasmo Miodoborów dzięki swej, jedynej w swoimi rodzaju, budowie geologicznej. Wyniosłe skały wapienne, spiętrzone w bogato zróżnicowany wał wzgórzy miodoborskich, powstały u brzegu, cofającego się z płyty podolskiej, a równocześnie wysładzającego się, morza sarmackiego, przy końcu ery trzeciorzędowej, jako oryginalne utwory przybrzeżne, wyrosłe w postaci sierpowatych atoli z szczątków mszywiołów, robaków, małży i ślimaków morskich. Faunę tę charakteryzuje wielka obfitość indywiduów obok stosunkowo znikomo małej liczby gatunków, szczegół dowodzący niezbicie zubożenia fauny morskiej w ustępującem, morzu a więc już od początku swego powstania, gdy z wysp przybrzeżnych stały się skałami na płaskim, a słonym stepie pontyckim, były Miodobory pośród zgoła innych utworów trzeciorzędowych, otaczających je wkoło, czemś zupełnie odrębnem i niezwykłem.

W tym pierwszym, przeddyluwjalnym okresie rozwoju flory Miodoborów i ich okolicy, musiały już skały wapienne tego pasma wzgórzy odgrywać ważną i swoistą rolę wśród ówczesnej szaty roślinnej. Epoka lodowa, która wywarła tak doniosły wpływ na florę niżową krain na północ od Podola leżących, nie zdołała dotrzeć aż w Miodobory środkowe, gdyż lodowisko północne zatrzymało się zdała od nich (od Grzymałowa mniej- więcej 100 km. na północ!), tak, że żadne składniki borealnego pochodzenia nie wzbogaciły w okresie największego nasilenia epoki lodowej, istniejącej już flory Miodoborów. Nie znaczy to jednak, aby Miodobory uchroniły się w zupełności od wpływów klimatycznych zmian i przesunięć poziomych linji wegetacji okresu tego, owszem, wpływy te być musiały znaczne, a co za tem idzie i niemałe zmiany w łonie roślinności pierwotnej. W każdym razie, pewne partje skał miodoborskich, zwłaszcza zaś skałki leżące na zachód od głównego progu miodoborskiego, zachować mogły i rzeczywiście zachowały niektóre ze swych rysów pierwotnych przeddyluwjalnych. Stąd wielka ilość tzw. reliktów 3-rzędowych, które z dużem prawdopodobieństwem jeszcze w dzisiejszej florze Miodoborów wskazać możemy.

Czas składania potężnych zwałów gliny nawianej (mamutowej), które grubym płaszczem otuliły zwłaszcza wschodnie zbocza walu miodoborskiego, musiał wpłynąć również decydująco na charakter flory okolicznej, a niemniej wpływ swój zaznaczyć musiały także oscylacje klimatyczne doby podyluwjalnej.

Z zawieruchy tylu i tak różnorodnych wpływów wynikła więc dzisiejsza flora Miodoborów; nie dziwna przeto, że ją charakteryzują tak różnorodne składniki florystyczne.

Ostnica włosowata Stipa capillata

Miodobory były od dawna przedmiotem wszechstronnych badań przyrodniczych, a dla florystów, od czasów Andrzejowskiego, terenem częstych wycieczek. Oto szereg nazwisk botaników, którzy w celach roślinoznawczych zwiedzali Miodobory: Andrzejowski i Besser (rok 1814), A. Rehman (1874), A. J. Ślendziński (1878), H. Błocki (1883-1893), Wilkicki (1888), E. Wołoszczak i K. Piotrowski (1890), J. Paczoski (1898), M. Raciborski (1904) i W. Szafer(1907-1914). Wynikiem tej już wiek cały prowadzonej pracy, jest poznanie 817 gatunków roślin kwiatowych i paprotników, ilość ta jest najlepszą miarą niezwykłego bogactwa i rozmaitości flory Miodoborów.

Jedynie owoce krzewów były kolorowe  podczas naszej wizyty - jałowiec pospolity

Zbiorowiska roślin miodoborskich podzielić możemy według ich fizjognomji na trzy grupy: roślinność skalną, stepową i leśną. Podział ten przyjmiemy tutaj za podstawę, jako łatwy i prosty, uprzytomnić sobie jednak z góry trzeba, że nie jest on wcale podziałem genetyczno-florystycznym ani nawet synekologicznym, gdyż w trzech wymienionych grupach mieszczą się formacje i towarzystwa roślin różnego pochodzenia i do różnych typów biologicznych należące.

I. Roślinność skalna, przywiązana ściśle do ścianek i szczelin skałek sarmackiego wapienia, przedstawia nam w Miodoborach dwa odrębne zespoły, które najwidoczniej pozostają w związku ze światłemi, jako czynnikiem decydującym. Pierwszy typ skałek, przedstawiają nam, zdala od głównego, lesistego grzbietu miodoborskiego położone skałki grzymałowskie, zaczynające się Dziurawą Skałą w Ostapiu i biegnące prześlicznym, amfiteatralnie rozwiniętym łukiem sierpowatych skałek ku Nazarowej (402 metr.). Jest to jedyna w swoim rodzaju panorama śródstepowych skałek. Skałki grzymałowskie są ostoją dla najrzadszych, pod względem geograficzno-roślinnym, najciekawszych roślin.

Smaglica podolska Schiwereckia podolica 

Rosną tutaj: Schiwereckia podolica Andrz. (loc. class.), Smagliczka skalna (Alyssum arduini Fritsch), Mokrzyca skalna (Alsine setacea var. pocutica Zap.) Łyszczyca wyniosła (Gypsophila altissima var. latifolia Ledeb.),

Rojnik ruski Sempervivum ruthenicum

Rojnik (Sempervivum globiferum L.), Czosnki (Allium montanum Schmidt var. petraeum A. et Gr., A. podolicum Bl.), Kosaciec polski (Iris aphylla L. var. polonica Bł.), Traganek austryjacki (Astragalus austriacus Jacq.), Oleśnik górski (Libanotis montana Cr.), Chaber Marschalla (Centaurea Marschalliana Spr.), Głowaczka uralska (Cephalaria uralensis Roem.et. Sch.), Trinia Henninga (Trinia Henningii Hoffm.), krzewinkowata Tawuła (prawdopodobnie Spiraea picoviensis Besser), z traw zaś: Kostrzewy (Festuca ovina L. vulgaris Koch, F. glauca Lam., F. pallens Host., F. duriuscula Godr., F. valesiaca Schieich., F. pseudovina Hack., F. vaginata W. K. i F. sulcata (Hack.) Nym.), Pszenica sina (Triticum glaucum Desf. var. latronum Godr.),

Ostnica włosowata Stipa capillata

Ostnica (Stipa capillata L.), Perłówka siedmiogrodzka (Melica ciliata L. var. transsilvanica Schur), Owies stepowy (Avena desertorum Lessing), a wreszcie z turzyc najciekawsza Turzyca drobna (Carex supina Wahlbrg.), w Żeberkach szlacheckich. Niemal wszystkie wymienione rośliny nie znoszą wcale ocienienia. Niewątpliwie, nagie skałki pozostające dzisiaj w ich posiadaniu, nigdy a raczej od czasu, gdy te rośliny tutaj żyją, nie były lasem pokryte.

Skałki śródleśne różnią się wybitnie od skałek śródstepowych warunkami życia (zupełne lub częściowe ocienienie, wilgoć, słabsza insolacja!), a co za tem idzie i roślinnością. Na pierwszy plan wysuwają się tutaj liczne krzewy podolskie, tworzące gęste zarośla. Do najważniejszych należą: Wisienka stepowa (Prunus Chamaecerasus Jacq.), Tarnina (Prunus spinosa L.), Trzmielina karłowata (Evonymus nana M. B., Kręciłów!),

Trzmielina europejska  Euonymus europaeus

Trzmielina europejska i brodawkowata (Evonymus europaea L. i E. verrucosa Scop.), Ostrężyna (Rubus caesius L.), Jeżyna (Rubus fruticosus L.), liczne róże (Rosa pimpinellifolia Dc., R. tomentosa Sm., R. gallica L., R. glauca Vill., R. turbinata Ait., R. therebintiaca Bess., R. caryophylea Bess., Rosa gypsicola Bł., i parę innych),

Głóg Crataegus sp.

Głóg (Crataegus monogyna Jacq.), Irga czarna (Cotoneaster melanocarpa Lodd.), Szczodrzeńce (Cytisus ruthenicus Fisch. i C. nigricans L.), Świdwa (Cornus sanguinea L.), Kalina (Viburnum Opulus L.) i Hordowina (Viburnum Lantana L. var. genuinum Rehm.). Wpośród zarośli, na skałkach obrosłych mchami rosną:

Tojad południowy Aconitum anthora 

Tojad (Aconitum anthora L.), Stulisz wyniosły (Sisymbrium strictissimum L.), Powojnik prosty (Clematis recta L.), Rutewka orlikowata (Thalictrum aquilegiifolium L.), Dziurawiec owłosiony Hypericum hirsutum L.), Garliczka (Physalis Alkekengi L.), Brudzisz kraiński (Scopolia carniolica Jacq.), Sałata dębolistna (Lactuca quercina L.), Nawrot zmienny (Lithospermum purpureo-coeruleum L.) i Nawrot lekarski (Lithospermum officinale L.), Ułudka (Omphalodes scorpioides Schrank.), Dziewanna guzowata (Phlomis tuberosa L.), Tarczyca wyniosła (Scutellaria altissima L.), Szanta wschodnia (Nepeta pannonica Jacq.), Fijołek lazurowy (Viola cyanea Cel.), Storczyk obuwik (Cypripedium Calceolus L.), Perłówka wysoka (Melica altissima L.) i wiele innych, mniej charakterystycznych.

Ożota zwyczajna Galatella linosyris 

II. Roślinność stepowa zajmowała dawniej niezmierzone obszary sąsiadujących z Miodoborami stepów, które zaorane, znikły już dawno niemal doszczętnie, tak, że pozostały po nich tylko nazwy miejscowe: ,,stepy strusowskie i chorostowskie na zachód od Miodoborów, na wschodzie zaś step zielony, Bębnowiecki i step Zbrucze, na źródliskach tej rzeki położony” (cytat z Wincentego Pola Północne stoki Karpat 1851). Dzisiejsze szczątki stepu w Miodoborach pozwalają nam zaledwie wytworzyć sobie słabe i niedokładne wyobrażenie o zbiorowiskach roślin, wchodzących w skład olbrzymich, kwiecistych obszarów stepów podolskich. W dodatku, zachowały się tam do dzisiaj prawie wyłącznie tylko te resztki stepu, które nie mogły zostać zaorane z powodu zbyt płytkiej i kamienistej gleby, a więc nie owe najbardziej typowe, bujne, na czarnoziemiu wyrosłe, pyszne stepy, lecz tylko pewna ich odmiana podskalna, żyjąca na miejscach suchych i kamienistych. Stąd, nie może nas dziwić, że wśród roślin suchego stepu miodoborskiego, zjawiają się także nierzadko rośliny właściwe skałkom, co tłumaczyć trzeba przede wszystkiem słabą konkurencją życiową roślin na kamienistym stepie, rosnących z rzadka i luźno, czyli w tzw. formacji otwartej.

Czosnek skalny Allium montanum

Znamię florystyczne suchych stepów w Miodoborach stanowi przede wszystkiem panowanie na nich przedstawicieli rodzin: złożonych (Compositae), wargowych (Labiatae) i motylkowych (Papilionaceae), co w połączeniu z uderzającem upośledzeniem traw (Gramineae) sprawia, że step podolski jest bez porównania bogatszy w kwiaty, aniżeli dalej na wschodzie leżące, trawiaste stepy ukraińskie. Bogactwo kwiatów utrzymuje przy życiu niezliczone rzesze owadów, przede wszystkiem zaś pszczoły, których obfitości zawdzięczają zapewne ,,Miodobory” swoją nazwę.

Roślinność suchych stepów miodoborskich, w jej zwyczajnych fazach rocznego rozwoju, stanowią następujące, charakterystyczne rośliny:

1. Faza wiosenna: Miłek wiosenny (Adonis vernalis L.), hiacynt stepowy (Hyacinthus leucophaeus Stev.), Fijolki (Viola hirta L. var. campestris Bess., V. arenaria DC), Pierwiosnek lekarski (Primula officinalis Scop.), Sasanki (Pulsatilla wolhynica Bess. i P. patens Mill.), Kozieparstwo (Anemone silvestris L.), Przetacznik rozesłany (Veronica prostrata L.). turzyce (Carex humilis Leyss., C. Schreberi Schrank, C. Michelii Host.) poziomki (Fragaria viridis Duchesne, F. campestris Stev.), Piaskownica trawolistna (Arenaria graminifolia Schrad.). Modrzeniec (Centaurea axillaris Willd.), Wężymord czerwony (Scorzonera purpurea L.), Modrzeniczka (Jurinea arachnoidea Bunge), Dąbrówka (Ajuga genevensis L.) i Owsik omszony (Avena pubescens Huds.).

Przetacznik siwy Veronica incana

2. Faza rozpada się na dwa, wyraźnie po sobie następujące okresy: okres czerwcowy i okres lipcowy-sierpniowy; pierwszy z nich jest okresem najbujniejszego rozkwitu stepu.

Czerwcową florę stepową znamionują: masowo występujące szałwie (Salvia nutans L., S. pratensis L., rzadziej zaś S. Dumetorum Andrz. i S. silvestris L.),

Dyptam jesionolistny Dictamnus albus 

Dyptam jesionowiec (Dictamnus fraxinella Desf.), Pajęcznica (Anthericum ramosum L.), Przetacznik austryjacki (Veronica austriaca L. var. dentata Schmidt), Jaskier ślepota (Ranunculus polyanthemos L.), Wieżyczka naga (Turritis glabra L.), Pszonaki (Erysimum odoratum Ehrh. i E. aureum M. B.), Goździk główkowaty (Dianthus capitatus D.C. subsp. Andrzejowskianus Zap.), Niby-Usznica (Silene Pseudotites Bess.), Przewiercień długolistny (Bupleurum longifolium L.), Marzanki (Asperula gallioides M. B. i A. cynanchica L.), Przytulie (Galium boreale L. var. polonicum Rac., G. erectum Huds., G. silvestre Schreb. subsp. asperum (Schreb.) Schuster), Dzwonki syberyjskie (Campanula sibirica L.), Dziewanna fenicka (Verbascum phoeniceum L.), Gnidosz łąkowy (Pedicularis campestris Griseb. et. Schenk.), Krwawniki (Achillea collina Becker var. pannonica Scheele, A. setacea W. K. A. stricta Schieich.), Czerwieniec Barreliera (Anchusa Barrelieri Wittm.), Ożanka pospolita (Teucrium Chamaedrys L.), Czyściec prosty (Stachys recta L.), Macierzanki (Thymus lanuginosus Mill., T. pannonicus All. i T. Marschallianus Willd.), Wilczomlecze (Euphorbia villosa W. K., E. Gerardiana Jacq., E. glareosa M. B., E. tristis M. B.), Szczodrzeniec zmienny (Cytisus Variabilis Bl.) i Szczodrzeniec podolski (Cytisus podolicus Bl.). W drugim okresie letnim przybywają: Szałwia okółkowa (Salvia verticillata L.), Rutewka pogięta (Thalictrum flexuosum Bernh.), Goździk błoniasty (Dianthus membranaceus Horb.), Lepnica rozwidlona (Silene dichotoma Ehrli.) i Lepnica lepka (Silene viscosa Pers.) Kozibród większy (Tragopogon maior Jacq.), Dziurawiec smukły (Hypericum elegans Steph.), Len żółty (Linum flavum L.), Przelot Schiwerecka (Anthyllis Schiwereckii Ser.), Lucerna sierpowata (Medicago falcata L.),

Ostrołódka kosmata Oxytropis pilosa

Ostrołódka mięka (Oxytropis pilosa DC.), Traganek sparceta (Astragalus Onobrychis L.), Esparceta uprawna (Onobrychis sativa Lamk.), Dryjakiew siarczysta (Scabiosa ochroleuca L.), Dzwonek kosmaty (Campanula bononiensis L.)

Dziewanna firletkowa Verbascum lychnitis

Dziewanny (Verbascum nigrum L.), V. Lychnitis L., V. phlomoides L.), Lnica janowcowa (Linaria genistifolia Mill.), Zagorzałek czerwony (Odontites rubra Pers.), Kocanki żółte (Helichrysum arenarium L.), Rumian farbierski (Anthemis tinctoria L.), Ciemiężyca czarna (Veratrum nigrum L.), Chabry (Centaurea Scabiosa L., Centaurea maculosa Lam.) i Goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata L.).

Chaber driakiewnik Centaurea scabiosa 

Roślinność letnia, zwłaszcza w latach suchych, przemija na stepie szybko, tak że w drugiej połowie sierpnia, spotyka botanik na stepie miodohorskim już jesienną pustkę. Wyschnięta, w głębokie szczeliny popękana gleba, nie może już zaspokoić skromnych wymagań życiowych mieszkanek stepu. Z roślin późno zakwitających, wymienić możemy tylko dwie charakterystyczne: Rapunkuł siwy (Phyteuma canescens W. K.) i Jastrzębiec szorstki (Hieracium virosum Pall.). W latach wilgotnych step kwitnie dłużej, a nawet zdarza się nierzadko, że niektóre rośliny w korzystnych warunkach kwitną w jesieni po raz drugi.

Rapunkuł siwy Asyneuma canescens

III. Lasy stroją szerokim pasem najwynioślejszy grzbiet wału miodoborskiego (por. mapę, str. 4) i należą do dwu różnych fizjognomicznie i florystycznie do siebie zgoła niepodobnych typów. Pierwszy zajmuje północną część całego obszaru, od Maksymówki po Krasne, wzniesioną średnio 400 m. nad p. m. Część ta jest na grzbiecie połoga, erozją wodną niemal nienaruszona; druga, południowa, jest znacznie wyższa (dochodzi do 423 m. wys.), bogato pracą erozji wodnej porzeźbiona, ciągnie się od Krasnego ku Zbruczowi i zachowując ten sam charakter przekracza rzekę, zdążając ku Kamieńcowi Podolskiemu. W lasach pierwszego typu panuje dąb, w drugim typie las liściasty mieszany z przewagą graba i ze szczątkami dawniej zapewne tutaj pospolitego buka.

Ożota zwyczajna Galatella linosyris 

…

Charakter flory leśnej zmienia się tutaj gwałtownie i przybiera wszystkie właściwości lasu zachodnio-europejskiego. Już w r. 1873 zauważył to zjawisko A. Rehman, pisząc: ,,Lasy grabowe i mieszane nad Zbruczem, odznacza ją się prawice zupełnym brakiem roślin wschodnich i tak postacią swoją, jako też i szczegółami, przypominają lasy zachodniej Galicji”. Buk i inni przedstawiciele flory leśnej tej części Miodoborów przedstawiają nam nader ciekawą oazę roślinności szczątkowej pośród dzisiejszej roślinności stepowego Podola i są przeżytkiem z dawniejszego, zapewne wilgotniejszego (więcej oceanicznego) okresu klimatycznego, w którym buk ze swymi podkarpackimi towarzyszami dotarł aż tutaj. Szczególnie znamiennymi towarzyszami buka są tu: Czosnek wężowiec (Allium ursinum L.), żywce (Dentaria bulbifera L. i D. glandulosa W. et. K.), Przelaszczka (Hepatica triloba Gilib.), Miesięcznica trwała (Lunaria rediviva L.), Szczyr trwały (Mercurialis perennis L.), Czartawa pospolita (Circaea lutetiana L.), Piżmaczek (Adoxa Moschatellina L.), Bluszcz (Hedera Helix L.), Marzanka wonna (Asperula odorata L.), Gruszyczka mała (Pirola minor L.), Gołek dlugoostrogowy (Gymnadenia conopsea R. Br.), Turzyce (Carex digitata L., C. montana L., C. pilosa Scop., C. silvatica Huds.) i Perłówki (Melica nutans L. i M. uniflora Retz.).

Większość tych roślin, znamienna dla karpackich i podkarpackich lasów bukowych, wnosi w omawianą część lesistych Miodoborów górski rys florystyczny, dziwnie i obco wyglądający w sercu stepowego Podola.

Tak przedstawiają się w głównym zarysie zbiorowiska roślin w Miodoborach, którym nieco (dokładniej przyjrzymy się, mając przed oczyma ich reprezentantów, uwidocznionych w naszych obrazach.

Powojnik całolistny Clematis integrifolia

W końcu zadajmy pytanie: jaka była historja rozwoju tej, zaprawdę, dziwnej przez swą rozmaitość i skład, flory pasma miodoborskiego? Odpowiedź na to pytanie, poruszone już krótko na początku niniejszego szkicu, jest bardzo trudna i możliwa tylko na tle porównania flory Miodoborów z florą Podola w ogóle, a więc zakresem swoim wykracza daleko poza ramy naszego szkicu. W każdym razie, powiedzieć możemy, że zadziwiająca nas swą różnorodnością i bogactwem form roślinność wzgórzy miodoborskich, dzięki swoistym warunkom: geograficznego położenia, budowy geologicznej, klimatu i rozmaitości podłoża, musiała przeżyć długą, bardzo długą historję rozwoju, zanim osiągnęła swój skład dzisiejszy. Prastare (3-rzędowe) przeżytki pierwotnej flory na nagich, słonecznych skałach śródstepowych, skupione gęsto w Ostapiu i Oknie (Schiwereckia podolica Andrz. i jej towarzystwo!), siedmiogrodzkie elementy na stepie i w dąbrowie pomieszane z przewagą typów wschodnich, w bezpośrednim niemal sąsiedztwie z elementem górskim, goszczącym wśród flory lasów grabowo-bukowych, łąki śródleśne z przewagą roślin zachodnich, wreszcie dość liczne endemizmy (Poa polonica Bł., Sedum polonicum Bl., Rosa gypsicola Bl.) oto dziwna mieszanina skrajnie różnych towarzystw roślinnych, które tutaj dotarły i tu się usadowiły w różnych czasach i wśród różnych klimatycznych warunków.

Smagliczka skalna Alyssum arduini 

Odtworzenie, choćby w ogólnym zarysie historji wędrówek tych, tak różnorodnych elementów flory Miodoborów, jest w dzisiejszym stanie naszej wiedzy przyrodniczej o Podolu, zadaniem zbyt ryzykownem i dlatego lepiej na razie go zaniechać, zostawiając problem ten do rozwiązania przyszłym badaczom tej przedziwnej krainy.

Berberys zwyczajny Berberis vulgaris 

Z Instytutu biologiczno-botanicznego uniwersytetu lwowskiego.

Źródło: Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych zeszyt. 11 Roślinność Miodoborów w opracowaniu Władysława Szafera. 20 maja 1917