Modliszki na Gazdoranie

Po słowackiej stronie Bieszczadów w Bukowskich Wierchach, nad zbiornikiem wodnym Starina znajduje się ciekawy rezerwat przyrody Gazdoran (prírodná rezervácia Gazdoráň). Utworzony w 1993 roku na powierzchni 17,3 ha w celu ochrony ciepłolubnych zbiorowisk nieleśnych i zaroślowych oraz stanowisk rzadkich gatunków roślin takich jak ciemiernik czerwonawy i storczyk drobnokwiatowy.

Nasza wycieczka miała odbyła się porą, kiedy to po wiosennych kwiatach pozostały jedynie wspomnienia i nasiona, a i liście na drzewach zaczęły się już przygotowywać do jesiennej podróży.

Po ciemierniku czerwonawym w leszczynowych gąszczach na zboczu Gazdoranu pozostały jedynie liście. Ponieważ fotogeniczne nie są, wstawiam tu wiosenne zdjęcie tego rzadkiego gatunku, który rośnie również po polskiej stronie Bieszczadów. Zresztą na tych górach kończy się naturalne występowanie ciemiernika w naszym kraju.

Kwitnących roślin generalnie było niewiele, nie tylko ze względu na późną porę, lecz również dlatego, że  łąka na grzebiecie Gazdoranu była świeżo wykoszona. Jak widać dopłaty unijne działają na Słowacji w podobny sposób jak u nas. Jednak na brzegu polnej dróżki z daleka żółcił się kwiatostan kozibrodu wschodniego.

Polowałem na szyplin jedwabisty jako, że kiedyś podawano go z ulubionego Pogórza Przemyskiego, lecz niestety na wykoszonej murawce nie udało się go odszukać. Znalazł się za to przy drodze prowadzącej od asfaltówki do rezerwatu. Jak na roślinę ciepłolubną rośnie tu dość wysoko, gdyż szczyt wzniesienia osiąga 508 m n.p.m. Ale cóż to w końcu południowe zbocza Karpat odmienne klimatycznie od naszych Bieszczadów.

Cieplejszy klimat zdają się również potwierdzać licznie występujące tutaj modliszki, chociaż te coraz częściej zalatują również na naszą stronę gór.

Zielone i brązowe modliszki chętnie wzięły udział w sesji fotograficznej niezrażone rękami, które je zachęcały do pozowania.

Ciężarne samice, z odwłokami wypełnionymi jajeczkami, nie miały sił na żywsze harce, zresztą dopiero się budziły po chłodnym poranku.

Towarzyszący nam miłośnik i znawca pająków wypatrzył też najbardziej jadowitego europejskiego pająka - kolczaka zbrojnego i jakby nigdy nic zaoferował własną dłoń jako tło fotografii. Co prawda jad kolczaka nie jest śmiertelny dla człowieka, lecz ugryzienie powoduje długotrwałe bóle, osłabienie i dreszcze. 

 A widoki wokół na otoczenie malowniczego zbiornika Starina były godne lepszego sprzętu niż mój niewyrafinowany lecz wierny  kompakcik Nikona.

Jako, że program wycieczki obejmował również bliższe zapoznanie się z zaporą, mieliśmy szanse popatrzeć na Gazdoran również od dołu, znad lustra wody. Ten dziwny "zlew" z wieżyczką to urządzenie przelewowe, które przy bardzo wysokich stanach wody odprowadza jej nadmiar specjalnym tunelem.

źróło:vas.cas.sk

Kanał przelewowy prowadzi wzdłuż tunelu serwiswego oznaczonego na schemacie numerkiem jeden.

Do wieży przelewowej dostać się można tym samym tunelem, pokonując wpierw kilkaset stopni prowadzących w dół tunelu oznaczonego dwójką.

Idąc podziemnym korytarzem trzydzieści metrów pod powierzchnią wody, czujemy się prawie jak w jaskini.

Wrażenie to podkreślają tworzące się stalaktyty powstające z przesączającej się przez beton wody bogatej w węglan wapnia.

Kolorowa szata naciekowa w szybie prowadzącym na wieżyczkę przelewową, żywo przypomina jaskinie Słowackiego Krasu. Może za kilkadziesiąt lat będziemy podziwiać pierwszą sztuczną jaskinię "krasową"?

Widok znad "zlewu" jest trochę niepokojący. Wisimy nad wielką dziurą 50 m od korony zapory. W czystej wodzie widać ławice kleni. Łowić ich jednak nie wolno, gdyż zbiornik spełnia rolę rezerwuaru wody pitnej o bardzo surowym reżimie ochronnym. Nie wolno się kąpać, ani biwakować nad zalewem.

Zbiornik jest w stanie zgromadzić prawie 60 mln metrów sześciennych wody i zaopatruje 10 % ludności Republiki Słowackiej. Ziemna zapora sypana po obu stronach betonowego rdzenia  ma 50 metrów wysokości i 345 m długości.

Zalew powstawał na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Aby zapewnić jak najlepszą jakość wody  z sześciu wsi położonych w zlewni zbiornika wysiedlono około 3,5 tysiąca ludzi i zburzono ponad 700 domów. Do dzisiaj wjazd w strefę ochronną zbiornika wymaga specjalnej przepustki, chociaż coraz częściej pojawiają się tam dawni mieszkańcy - Rusini, którzy nie pogodzili się z utratą ojcowizny.