Bawełniany zamek czy kamień w czajniku

Na przekór mało wielkanocnej pogodzie zapraszam na długą wędrówkę  od Turcji, poprzez Włochy, aż na Pogórze Przemyskie.
Bajeczne śnieżnobiałe kaskady, położone w tureckiej dolinie Lycos, poniżej ruin starożytnego Hierapolis i pobliżu wspomnianej w Apokalipsie Laodycei, znane są turystom z całego świata jako Pamukkale czyli Bawełniany Zamek. 

Ruiny Hierapolis a poniżej Pamukkale - akwarela  Thomasa Alloma (ok. 1838 r.)

Błękitna, przejrzysta, źródlana woda sączy się tu po rozległym zboczu góry, wynosząc z głębokich pokładów skalnych rozpuszczony węglan wapnia. Wydobyta na powierzchnię stygnąca powoli termalna woda osadza lukrową polewę, zwaną trawertynem, martwicą wapienną albo źródleńcem. Na szybkość wytrącania się osadów wpływa: wyższa temperatura wody i otoczenia, intensywne parowanie oraz wysokie wysycenie jonami i ciśnienie wody pod ziemią. W Pamukkale tempo jest naprawdę imponujące. Sztuczne zbiorniki kąpielowe, które zbudowano tam aby zapobiec dewastacji naturalnych kaskad, podobno bardzo szybko upodobniły się do tych stworzonych przez naturę.

źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Pamukkale_001.jpg

Nazwa trawertyn pochodzi od łacińskiego "lapis tiburtinus" (kamień tyburtyński), gdyż w okolicach Tiburu (dzisiejsze Tivoli) wydobywa się od wieków  trawertyn rzymski (travertino romano) słynny także dziś.

Tivoli - wodospady spadające z potężnej trawertynowej opoki i willa Mecenasa (Jacob Philipp Hackert, 1783)

Ze względu na ciekawą fakturę i kolorystykę trawertyn, zwany także alabastrem egipskim, zyskał sobie uznanie w rzeźbie, kamieniarce i budownictwie. Ostatnio przebojem zdobywa nasze ściany i kominki, ale już w postaci masy budowlanej, która chociaż estetyczna i użyteczna, z oryginałem nie ma wiele wspólnego.

Rzeźba z opoki trawertynowej w paśmie Wyhorlatu na Słowacji

Co jednak wspólnego ma Bawełniany Zamek z naszym Pogórzem Karpackim?
Może tyle, że mamy tutaj najczęściej bardzo twardą wodę, która w czajnikach, pralkach i instalacjach CO, pozostawia szarawy osad zwany kamieniem kotłowym. Osad pod względem chemicznym prawie identyczny z tureckimi cudem światowego dziedzictwa.

Jednak miniaturowe bawełniane zamki można faktycznie odnaleźć także na naszych podgórskich ścieżkach. Skały fliszu karpackiego są w wielu miejscach bogate w węglan wapnia, źródeł również nie brakuje i chociaż temperatura nie taka jak w Turcji (wystarczy popatrzeć za okno - ocieplenie klimatu jak nic ;-) to źródleniec odkłada się jak złoto.

Wędrując wzdłuż podgórskich potoczków (szczególnie na Pogórzu Przemyskim, chociaż znam także podobne miejsca w Górach Słonnych,  Bieszczadach Niskich i na Pogórzu Strzyżowskim), zwróćmy uwagę czy piaskowce na dnie - szare zazwyczaj - nie nabierają ni stąd ni zowąd białawego kolorku.

A może uda nam się dostrzec twardy osad również  na opadłych do wody gałązkach lub na mchach porastających głazy w korycie rzeczki? Najlepiej szukać blisko źródeł, gdyż zgodnie ze swoją nazwą źródleniec tam właśnie się wytwarza. Gatunki mchów, które porastają takie miejsca to tzw. gatunki kalcyfilne czyli wapieniolubne (na przykład żebrowce czy zdrojki).

Komu nie chce się szukać na własną rękę, polecam skarpę w lewobrzeżnej części potoku Makówka, spływającego do Wiaru z Gruszowej. Najlepiej dojść tam od skrzyżowania dróg w Makowej (Rybotycze-Huwniki-Arłamów), idąc w 0,5 km górę prawym brzegiem potoku, skrajem nadrzecznych zadrzewień i pól. Można też iść dróżką po drugiej stronie potoczku, ale wówczas wleziemy na podwórko prywatnej posiadłości i do pasieki. Skarpa znajduje się tuż przed wąską smugą lasu (drzewa widoczne po lewej stronie fotki), dalej jest jeszcze polana i dopiero zwarty las.

Ponad dość okazałą skarpą, kryjącą potężne złoże kopalnego trawertynu, dostrzeżemy charakterystyczne baseniki wypełnione wodą sączącą się z kilku źródełek. Zobaczymy tu powstawanie martwicy wapiennej in statu nascendi. Formacja tych zbiorniczków związana jest z odkładaniem się źródleńca na brzegach, który buduje naturalne obramowania. Po dłuższym czasie daje to charakterystyczny obraz terasowato rozmieszczonych stopni wodnych.

Na brzegach i na roślinności osadza charakterystyczna wapienna powłoka. W suchszych miejscach krucha, ale dość twarda martwica wapienna chrzęści pod butami. Tam gdzie mokro można ugrzęznąć w szarawej mazi i buty zostawić. Wokół dość nietypowa młaka z wełnianką, kruszczykiem błotnym, ale także trzęślicą modrą (wysokie kępiaste trawsko).

W stawkach dużo kłębiących się glonów, które po bliższym przyjrzeniu okazują się ramienicami (pytanie tylko jaki gatunek z rodzaju Chara). Niektóre ramienice również "lubią" węglan wapnia, gdyż inkrustują nim ściany komórkowe. W ten sposób przyśpieszają wytwarzanie się osadów.

A oto grudka trawertynu wypreparowana ze zbocza najprawdopodobniej przez działalność dzików. Widać charakterystyczną porowatą strukturę i ślady po szczątkach roślin, na których gromadził się osad. Pogórski bawełniany zamek czy ordynarny czajnikowy osad? Oceńcie sami! Jedno jest pewne - do wyłożenia kominka się to nie nadaje.

Na koniec wróćmy jeszcze do wzmiankowanej w tytule Laodycei i Apokalipsy. Kurczę czy to aby nie do mnie ten list?
Znam uczynki twoje, żeś ani zimny, ani gorący. Obyś był zimny albo gorący! A tak, żeś letni, a nie gorący ani zimny, wypluję cię z ust moich. Ponieważ mówisz: Bogaty jestem i wzbogaciłem się, i niczego nie potrzebuję, a nie wiesz, żeś pożałowania godzien nędzarz i biedak, ślepy i goły. Radzę ci, abyś nabył u mnie złota w ogniu wypróbowanego, abyś się wzbogacił i abyś przyodział szaty białe, aby nie wyszła na jaw haniebna nagość twoja, oraz maści, by nią namaścić oczy twoje, abyś przejrzał.
Bawełniany zamek czy ordynarny czajnikowy osad?